"De jury was getroffen door de reikwijdte die design heeft. Een vormgever kan tegenwoordig een onderzoeker zijn, een beeldredacteur, een sociaal activist zijn of zelfs een bakker," zei Paul Vlug, voorzitter van de Designprijs Rotterdam gisteren in Museum Boijmans Van Beuningen. "Design herdefiniëren. Dat is waar het vandaag over gaat," vulde burgemeester Ahmed Aboutaleb hem aan waarna hij de winnaar bekend maakte: Rietveld Landscape met het project Vacant NL. Op de architectuurbiënnale in Venetië had het de enorme leegstand van overheidgebouwen in Nederland uitgebeeld via een onmetelijke maquette - een onzichtbaar probleem zichtbaar makend. Vacant NL toont dat "deze tijden van culturele kortzichtigheid en bezuinigingen eigenlijk om één ding vragen; ruimte. Ruimte om te werken, wonen en te creëren, ruimte voor de kunst maar bovenal ruimte voor de geest," aldus de jury.

Rietveld Landscape kreeg en trofee en kan binnenkort 15.000 euro prijzengeld op zijn bankrekening tegemoet zien. De gebroeders Rietveld - de een landschapsarchitect, de ander filosoof en econoom - hebben waarschijnlijk niet meteen ontwerper op hun visitekaartje staan. Dat geldt nog minder voor Dimitri Roels. Hij won aansluitend gisteren de Premsela Publieksprijs van 5.000 euro voor zijn winkelconcept het Vlaamsch Broodhuys.

Roels was een verwachte winnaar: hij ging al tijden al aan kop in de publiekspoll. Meer dan tienduizend mensen brachten hun stem uit en dan helpt een grote achterban. Toen hij merkte dat genomineerde Philips hem ging inhalen door zo veel mogelijk mensen te laten stemmen, deed Roels hetzelfde met onder meer 'broodambassadeurs', dat in het rijtje nieuwe woorden van 2012 kan.

Publieksparticipatie is geliefd in musea, hier was het ook op zijn plek omdat vormgeving in ieders leven voorkomt. Iedereen kan er een mening over hebben. De internationale vakjury gaf gisterenmiddag in een debat duidelijk een voorkeur voor geëngageerde vormgeving met een politieke en sociale betekenis, en een visie voor de toekomst. De juryleden bewonderden hoe Rietveld Landscape had gezorgd dat leegstand op de politieke agenda is gekomen.

Design was dit jaar bij de prijs breder dan ooit. Weinig producten, veel ideeën. "Niet één meubelstuk," merkte de jury op. De genomineerde objectenvormgevers in het publiek zagen halverwege de middag de bui al hangen: zij gingen niet winnen. De jury was weliswaar onder de indruk van de extravagante jurken van Bart Hess die Lady Gaga draagt, maar vond die buitenissigheid ook een nadeel: een andere vrouw vindt naalden in haar achterwerk niet zo lekker zitten. Functionaliteit is een must - niet dat er een stekker aan moet zitten, maar dat het bijdraagt aan een betere wereld. Via informatievoorziening en redactie, via sociale cohesie of stadsverbetering, via open source.

Waarbij de jury wel een kanttekening maakte: vormgeving kan steeds meer maar de schoorsteen moet ook roken. Via open source instelling Waag Society, ook genomineerd, is een prothese ontworpen die geen vijfduizend dollar kost maar vijftien - ideaal voor in arme landen. Geweldig. Maar, als design meer en meer over ideeënuitwisseling gaat, hoe betaal je dan de huur? Voor dat probleem moet de oplossing nog ontworpen moet worden, vond ze.