Tienduizend uur. Zo veel oefening zou nodig zijn om een echte ambachtsman te worden. Pas dan ben je één met je gereedschappen, instrumenten, messen. Pas dan weet je niet meer weet waar je vingertoppen eindigen en het materiaal begint. Dan begint vakmanschap - aldus theoreticus Richard Sennett wiens boek The Craftsman een bijbel is voor de wereldwijde hordes ambachtsfans. Onder hen bevinden zich zowel professionele vormgevers als ook hobbyisten die op Etsy.com zelfgemaakte kleren en lampen aanbieden. Zelfs de Nederlandse overheid springt nu in op deze populariteit, om jongeren te motiveren voor vakopleidingen die toch, hype of niet, tobben met terugloop. Als hobby is ambacht leuk, maar als vak schrikt het af... alvast één van de overeenkomsten tussen ambacht en kunst.

Tienduizend uur. Wat zo'n investering oplevert, is te zien in de tentoonstelling Hand Made in Museum Boijmans Van Beuningen. Met zijn grote kunstnijverheidscollectie kon het de ambachtrevival niet negeren, maar het liet zich ook niet gek maken. Het toont prachtig porselein en puntgaaf houtsnijwerk naast zelfgebreide truien van nu, bijna een gemene vergelijking. Want wat is een hype vergeleken bij eeuwen kunstgeschiedenis? En wat is ambacht eigenlijk? Toch niet het ambachtelijk gebakken oerbrood dat de supermarkt aanprijst? En ook niet het wildbreien dat de openbare ruimte opfleurt met grote steken snel thuis. De kunstgeschiedenis helderder over kwaliteit. De tentoonstelling bevat handbeschilderde majolicaborden uit de zestiende eeuw, met ivoor ingelegde vuurwapens uit de zeventiende eeuw, tingeglazuurde terrines met krullerige keramische vissen uit de achttiende eeuw, minutieus nagemaakte zeeslakken door negentiende-eeuwse Boheemse glasblazers, zo delicaat dat je er bijna niet naar durft te kijken.

Geen wonder dat het museum de hobby-hype van nu met argusogen bekijkt. Het heeft vijfhonderd meesterstukken ingedeeld in thema's die expres alle clichés belichten - eerlijk, uniek, virtuoos. Handgemaakte en volkomen gave zilverserviezen tonen een eeuwenlang streven naar foutloosheid, later ingehaald door industriële perfectie. Toch keren veel ambachtsfans zich van de industrie af, omdat foutjes 'echter' voelen. Hella Jongerius zet soms de keramiekoven nét iets verkeerd, zodat het resultaat meer handgemaakt oogt. En bij de middeleeuwse keramische kommetjes, waar vingerafdrukken en bepoteldheid onvermijdelijk zichtbaar waren, staat een eigentijdse champagnekoeler waar designer Alexander Pelikan expres vingerafdrukken toevoegde in het gietproces dat toch echt - sssjt - industrieel verloopt. Industrie en ambacht sluiten elkaar niet uit. De barokke kragen van kledingontwerper Iris van Herpen waren zonder technologisch geavanceerd textiel ondenkbaar.

Dus waarmee bereik je vakmanschap? Laten we Sennett geloven, tienduizend uur. In dat geval hebben vormgevers van nu een probleem. Die hebben hun uren al besteed aan meer conceptuele academieopleidingen. De bewonderde sculpturen van Harmen Brethouwer, opgebouwd uit onwaarschijnlijk fijn zilverfiligraan, besteedt hij uit aan vaklui in Portugal. Ook de geknoopte stoel van Marcel Wanders in het themahoekje huisvlijt - zal hij misschien niet leuk vinden - knoopt hij niet zelf. Het staat vermoedelijk bij huisvlijt om gevoelsmatige redenen; dit type macramétechniek, die met oranje raffia kan strijden om de tuttigheidsprijs, past bij het retrorandje van veel ambachtsnostalgie.

Door dit uitbesteden blijven vormgevers toch conceptualisten - kunstenaars - die zo aansluiten op eerbiedwaardige tradities van kantklossen en tulpenvazen die op hun beurt weer bij de tijd lijken, in deze tentoonstelling die met leuke vergelijkingen en slimmigheidjes is ingericht. Zo staat in de afdeling over uniciteit een handtekeningenmachine van kunstenaar Axel van der Kraan: zelfs een uniek handschrift is machinaal reproduceerbaar.

Zo combineert de tentoonstelling bewondering met scepsis. Want zoals de curator van de expositie terecht beweert in de stellingen die bij de expositie hangen: als alles weer met de hand moet, overleven we nog geen week. Om een röntgenapparaat of computernetwerk te ontwerpen, kun je wildbreien tot je een ons weegt. Daar zit méér werk in dan een luttele tienduizend uur.



Tentoonstelling: Hand Made, t/m 20 mei 2013 in Museum Boijmans Van Beuningen, Museumpark 18-20, Rotterdam. Di-zo 11-17u. Inl.: www.boijmans.nl (foto via Boijmans Van Beuningen: detail vaas Harmen Brethouwer, z.t., 2004, collectie Museum Boijmans Van Beuningen)