"Doe eens iets Afrikaans!" had de academiedocent tegen Yinka Shonibare gezegd. Vertwijfeld was de kunstenaar op pad gegaan, naar de markt. En gelukkig: daar lagen Afrikaanse stoffen, met hun kenmerkende bonte dessins. Waarop de marktverkoper hem uit de droom hielp: deze stoffen worden voor de Afrikaanse markt gemaakt in... Europa. De grootste speler, de Vliscofabriek, staat notabene in Helmond, of all places.

Des te beter, vond Shonibare. Hij werd als Nigeriaan toch ook in Londen gevormd? Wat is dat eigenlijk, typisch Afrikaans? Grenzen verdwijnen, identiteiten vervagen. Dit inzicht en deze stoffen betekenden zijn doorbraak. Internationale shows zoals de Dokumenta tonen zijn interculturele installaties van mensfiguren in Rococokostuums van Afrikaanse stoffen uit het Brabantse Helmond. De mensfiguren hebben een lichtbruine huid - niet blank, niet zwart - als symbool van verschuivende identiteiten tegen een achtergrond van postkolonialisme en globalisering.

Shonibares installaties vormen de missing link in een expositie nu in Arnhem die Vlisco verbindt met kunst die verhaalt over postkolonialisme en globalisering. Daar blijkt dat de lichtbruine huid van Shonibares poppen een uitzondering is. De bonte dessins staan alleen op een echt donkere huid. En waar Europeanen hun kunstgeschiedenis herkennen in Shonibares installaties, kan enkel een Afrikaan de stoffen ervan lezen. Zodra die uit Helmond in West-Afrika komen, geven de verkoopsters ze een naam en symboliek. Dessins met open vogelkooitjes betekenen: ga jij vreemd, doe ik het ook. Een print met zes cilinders, die Vlisco voor rijke Congolezen ontwierp, had moeten uitdragen dat deze vrouw een man met dure auto had. De interpretatie werd anders: vrouwen vertellen ermee dat ze zes bedpartners aankunnen - niet per se die eigen man. Zo kan een Afrikaanse vrouw een boodschap uitdragen waar ze nooit op aangevallen kan worden: het is maar een jurk.

Spreken zonder woorden, via geheime symbolen, die Afrikaanse gave bloeide tijdens onderdrukking - dictaturen, slavernij - en is de kracht van beeldende kunst. Daarover gaat deze tentoonstelling. De papieren silhouetten die kunstenaar Kara Walker knipt, naar Britse tradities, onthullen in tweede instantie scènes van van slavernij en seksueel machtsmisbruik. Dit spel van schijn en uiterlijkheden zet zich voort via de collages van Wanchegi Mutu: tekeningen van baarmoederkanker met knipsels uit Afrikaanse modetijdschriften. Eenzelfde aanklacht zit in Ellen Gallaghers bewerkte schoonheidsadvertenties voor gestraight kroeshaar en blank-makende cremes.

En daarvandaan slingert deze magnifieke tentoonstelling associatief langs foto's van het openbare leven, waar in Afrika kleur en lifestyle op straat liggen en weer terugkeren in kunst. Met Vlisco als kapstok weten de samenstellers, het kunstcollectief Suze May Sho, Nederlandse en Afrikaanse kunst te mengen met politiek en geschiedenis, en dat alles zonder gedoe over etniciteit. Alles klopt. En overdondert. Met als subtekst: kijk eens voorbij de Europese grenzen.

Vlisco moet dat wel doen. De Afrikaanse markt werd per ongeluk gevonden: het maakte in de negentiende eeuw batikstoffen in Indonesië, waar Afrikanen het meenamen naar huis. Vlisco verplaatste de productie naar Limburg - arbeid was hier nog goedkoop, Nederland verloor zijn kolonie, de Afrikaanse markt groeide. En zo ging Vlisco een heel eigen koers met Mandelaprints en wilde bloemendessins, onvergelijkbaar met het strakke Bauhaustextiel die in Nederland hoogtij vierde.

Vlisco kreeg de West-Afrikaanse markt in zijn greep, andersom gebeurde hetzelfde. Vlisco verloor de grip op zijn koers, en doet nu zijn best zich als mode- en designbedrijf te profileren. Dan is een museale expositie een uitkomst, zelfs al kreeg Vlisco volgens het museum geen inhoudelijke bemoeienis. Wél sprak het bedrijf een veto uit tegen het affichebeeld van Viviane Sassen, die een Afrikaanse verkoper met lappen stof fotografeerde. Chinese namaak, zei Vlisco. Want ja: terwijl de Parijse modeshows verbleken bij die in Lagos - in omvang en kleur - neemt China ook de Afrikaanse markt over. En daar staan we dan tussen, als piepklein oud Europees landje, tegenover deze turbulente ontwikkelingen op wereldschaal.

Tentoonstelling: Six Yards Guaranteed Dutch Design, t/m 6 mei in het Museum voor Moderne Kunst Arnhem, Utrechtseweg 87, Arnhem. Www.mmkarnhem.nl (foto Marc Pluim via Museum voor Moderne Kunst Arnhem: installatie Lucy + Jorge Orta)