'Men are not pillows that you can rest your head on' en 'Single tree falls in the wind': de namen die stoffen in Afrika krijgen hoeven niet kort en pakkend te zijn, als ze maar een verhaal vertellen. Een vrouw die de stof met de omvallende boom draagt, roept op tot samenwerking. Want in een bos zijn bomen beschut tegen de wind. Maar wat zou haar man ervan zeggen als hij ziet dat ze een jurk draagt van de stof met de kussenmetafoor? Als hij oplettend genoeg is, heeft hij door dat ze bang is om verlaten te worden. Want dat is de betekenis die vrouwen in Ghana toebedelen aan dit dessin, iets waar de ontwerpers nooit tevoren weet van hebben - die tekenen gewoon mooie motieven met vogels en boompjes.

Bovendien zitten die ontwerpers niet eens in Ghana: ze werken bij het Nederlandse bedrijf Vlisco, in Helmond. Daar, in Brabant, worden al decennia lang deze typisch Afrikaanse stoffen gemaakt. Het is een opmerkelijk teken van onze geglobaliseerde wereld, waarin een Afrikaanse identiteit wordt gevormd door een Europees bedrijf dat bovendien Aziatische motieven gebruikt - de productiegeschiedenis gaat terug op de tijden van de Indische koloniën. Deze lappen worden geshowd in een video van Godfried Donkor, te zien in het SMBA. Dat vroeg voor zijn tentoonstelling Hollandaise vijf kunstenaars om vanuit textiel handelsrelaties en culturele uitwisselingen te bestuderen. Het past in het project '1975', een reeks tentoonstellingen van het SMBA over de post-koloniale wereld, vernoemd naar het jaar waarin Suriname onafhankelijk werd.

Nu Afrika economisch in opkomst is, groeit de concurrentie in de textielsector. Marktleider Vlisco wil een plek bevechten in een haute couturemarkt waar Parijs bij verbleekt - in kleur en in omvang. In Afrika gebeurt het en dat zie je in de tentoonstelling - als subtekst dan, exuberantie is deze white cube vreemd. Zo ligt centraal in de kale ruimte een wel zeer onuitbundige blauwe lap van Willem de Rooij, een zelf ontworpen stof als abstract kunstwerk. Extravert zijn wel de drie assemblages van Billie Zangewa, gepatchworkte portretten van kleurig geklede vrouwen. Glimlachend wandelen ze door een metropool met hoogbouw, poseren ze voor een auto, liggen ze in bed onder een kleurige sprei met ongetwijfeld heerlijke dromen. Zangewa laat zien hoe textiel in West-Afrika verweven is met de cultuur, met het leven, met hoe kleur er op straat ligt.

Hoe boeiend dit thema is, bleek vorig jaar op de uitbundige Dutch Wax tentoonstelling in Arnhem die deze geschiedenis ter sprake bracht en nog veel meer. Daarmee vergeleken bewijst het SMBA, ondanks zijn mooie bijdragen, de beperkte vermogens van onderzoekende kunst. Qua kleur en ambacht is het ingetogen - de hernieuwde belangstelling voor ambacht lijkt kunstenaars meer conceptueel dan praktisch te boeien. En qua onderzoeksresultaten biedt de expositie geen enkel nieuw inzicht.

Levert zoiets dan niets op? Jawel, twijfel en interesse, het besef dat waarheden niet eenduidig zijn. Dat toont de video van Wendelien van Oldenborgh. Ze liet haar camera zwerven door het Amsterdamse Tropenmuseum langs pronkstukken uit koloniale tijden, terwijl een Vlisco-fotomodel verhalen vertelt waarin culturen elkaar raken. Terwijl ze praat over de modewereld, over modeshows in Islamabad, dwaalt de camera af naar kaarten van overzeese gebiedsdelen waar oude handelsroutes op af te lezen zijn. Macht, onderdrukking, voorspoed, schoonheid - associaties volgen elkaar op in Van Oldenborghs film over vervlochten werkelijkheden in een transculturele wereld. Het zwarte fotomodel waarmee het Hollandse bedrijf zijn Aziatisch-geïnspireerde stoffen op de Afrikaanse markt brengt, blijkt Zweeds te zijn. En haar Vogue-achtige houdingen zijn vermoedelijk zelfs meer transcultureel dan de trappen van het Tropenmuseum waar ze zo prachtig op poseert.



Hollandaise, t/m 6 januari 2013 in het SMBA, Rozenstraat 59, Amsterdam. Di-zo 11-17u. Inl.: +31.20.4220471 / www.smba.nl (foto via SMBA: still uit La Javanaise van Wendelien van Oldenborgh)