Een paar eeuwen geleden was het bepaald geen sinecure om een plattegrond te maken. De wereld had nog geheimen en als een vorst een cartograaf inhuurde, kostte zo'n klus al gauw drie jaar. Dat had de vorst ervoor over. Want door de wereld in kaart te laten brengen, kon hij er zijn stempel op drukken. Nu nog vindt niemand het raar dat plattegronden de duurste gebouwen benadrukken, iconen van macht. Ze tonen hoe je van A naar B komt, maar ook dat de wereld in handen is van degenen die de meeste stenen bezit.

Iemand die in die beladen voetsporen treedt, is de Chinese kunstenaar Qiu Zhijie. Witte de With hangt vol met zijn zelfgetekende kaarten van landen, steden, gebergten, waarmee hij niet zozeer een wereld in kaart brengt als wel deze schept. Want het zijn fictieve plattegronden, van technologische steden of eilanden in een zee des doods. En in fictie is alles mogelijk. Huizinga's Homo Ludenstheorie, die de spelende mens propageerde, bleef in onze wereld veelal theorie, maar krijgt in een klassiek stadscentrum van Zhijie pontificaal vorm als een meanderend bruggetje over een vijver vol oude Chinese wijsheden.

Die fantastische werelden tekent Zhijie met zichtbaar genot, steden als stripverhalen waar je in kunt dwalen om straat na straat gekke instituten te ontdekken. Maar puur fantasie is het niet: het wereldwijde identificatiearchief dat hij op een straathoek plaatst, zou er best ooit kunnen komen. Of neem zijn ommuurde recreatiepark, een voorbeeld van de voorgekookte pretindustrie waar de moderne mens zijn vrije tijd graag doorbrengt. Bij Zhijie wordt dit all-inclusive: er grenst een liefdesmarkt eraan vast, een park met zowel een internetcafé en homobosjes als de nodige zijpaden richting ouderdom en depressies.

Zhijie kadert kortom alle functies uit het leven in, netjes ingeperkt en aangeharkt. En daar zit hem het venijn... dit is een tekentafelwereld. De straten zijn er leeg, de mens doet er niet toe. Het meest griezelig is een tekening van gebergtes waarin de zijwegen voor menselijke levenspaden staan - interesse, energie, cultuur - die uitmonden in een machine. Turbines vermalen dit alles en spugen het uit in een georganiseerde wereld, waar Zhijie's zwarte potlood net iets donkerder en grimmiger wordt dan normaal.

Cartografie is veel veranderd sinds kaartenmakers vier eeuwen geleden goden in de hoeken tekenden om vorsten te eren. De reden dat kaarten kunstenaars boeien is dat iedereen ze gelooft: een kaart toont de waarheid, zo lijkt het. Maar ook biedt het gebaande paden en daarom zijn kunstenaars vorige eeuw en masse kaarten gaan verknippen en verdraaien, opdat de mens weer zelf gaat ontdekken - homo ludens. Anderen markeren op plattegronden gemarginaliseerde bevolkingsgroepen of doofpotaffaires in voormalige dictaturen. Kaarten zijn nu eenmaal altijd politiek, en dat gevoel maakt Zhijie's tentoonstelling extra beklemmend.

Want laten we wel zijn, Zhijie komt uit China, het land bij uitstek dat nu de macht heeft om onze wereld opnieuw te asfalteren en te herscheppen. In de achterste zaal van de expositie is een kaart van de 21e eeuw muurvullend uitgeprint zodat we elke straathoek goed zien. Het strakke stratengrid lijkt zowel New Yorks als stalinistisch, wat ook al een onaangename overeenkomst is. De invulling is internationaal - wereldwijde kantoren, een Wall Street Heritage Park, een graftombe van Michael Jackson, vaarroutes naar Chinese marinehavens in Oost-Afrika. Ondanks zijn globalistische trekjes is dit duidleijk een Chinees toekomstplan, een van een wereldwijde Chinese dominantie. Gelukkig is het maar kunst, en is dit slechts fictie... toch?



Tentoonstelling: Qiu Zhijie Blueprints t/m 19 augustus 2012 in Witte de With, Witte de Withstraat 50, Rotterdam. Di-zo 11-18u. Inl.: 010 4110144 / www.wdw.nl (foto via Witte de With)