Zigzaggend tussen de grauwe bouwsels naast de Koopgoot
(NRC Handelsblad, 20 april 2012)

Woest waren sommige bewoners van de Rotterdamse Lijnbaanflats afgelopen week, ondanks de voorafgaande communicatie over het kunstproject. "Op zo'n informatieavond komt maar vier man af", vertelt Ruud Reutelingsperger van kunstinitiatief Observatorium. "Anderen gaan achter je rug om de burgemeester bellen." De onenigheid is ontstaan over wat Observatorium met de verloederde tuin tussen de drie wederopbouwflats aan het doen is. Deze tuin is officieel openbaar, maar voor de omwonenden voelt het als hun eigendom. Die onduidelijkheid is het probleem, vertelt Reutelingsperger in de halfopen arcades onder de flat aan de genodigde pers.

Observatorium bouwt op het gras tussen de flats een soort stiltepaviljoen, laat de arcades half dichtmaken en zet een tuinman neer. Zo willen ze de discussie over private en openbare ruimte op scherp stellen. En dat lukt dus uitstekend. De bewoners hebben voor hun gevoel al een onwillige overheid tegenover ze, die nu ook nog eens kunst op ze afstuurt.

Deze ingrepen horen bij de kunstroute ZigZagCity, een festival dat met 'kunstingrepen' op zeven locaties in het Lijnbaangebied aanhaakt op de architectuurbiënnale. Vroeger gingen zulke biënnales over bouwplannen en pronkgebouwen, nu kom je daar niet meer mee weg, weet Pieter Kuster van ZigZagCity. De organisatie heeft een ontvangstruimte in het voormalige Shellgebouw aan het Hofplein: een van de vele halflege kantoren. Terwijl de gemeentepolitiek druk bezig is met plannen om de belendende Coolsingel weer een stijlvolle boulevard te maken, trekken de multinationals als Robeco en ABN Amro weg, naar nieuwbouw.

Toen Rotterdam na de oorlog het gebombardeerde centrum ging herbouwen, werd de hypermoderne Lijnbaan een pronkstuk. Intussen geldt dit eerste autovrije winkelgebied van Nederland onder zijn remmende voorsprong. De kunstmanifestatie leidt er langs afgetakelde achterkanten met urineluchten. In een donker hoekje projecteert ontwerper Thijs van Vuure interactieve animaties die de grijze bouw in groen veranderen. "Nature on demand," zegt hij.

In een ander hofje staat een enorme bellenblaasinstallatie, die deze afgelegen hoek feest en vreugde wil bezorgen. Een kas met modeshows en muziek wil de 's avonds lege winkelstraten verlevendigen en wil overdag de snelle tred van passanten vertragen - stilstaan op de Lijnbaan, dat doet niemand meer, zeker niet sinds de gemeente bankjes weghaalde om daklozen weg te jagen. Festivalbezoekers die niet op eigen houtje alles willen doen, kunnen zich bij een tijdelijk reisbureau inschrijven voor gegidste wandelingen zoals 'Wo ist der Altstadt?'.

De opzet van deze kunst is om voorzetten voor de toekomst te doen - precies waar de bewoners van de Lijnbaanflats bang voor zijn. De kale verdieping van het Shellgebouw is provisorisch aangekleed met slogans, dat Rotterdam is geteisterd door fascisme, modernisme, stadsvernieuwing. Kunnen we daar kunst aan toevoegen? Of is kunst vriendelijker dan de alternatieven - Kuster vertelt dat de gemeente wordt benaderd door bedrijven die aanbieden de openbare ruimte over te nemen, want zij houden het beter schoon.

Totnogtoe heeft het bedrijfsleven er één stuk openbare ruimte in bezit: de Koopgoot. Het verschil is opmerkelijk. Het is er inderdaad schoon en beveiligd, maar de regels zijn er veel strenger - filmen, samenscholen en kunst zijn verboden. Daar zigzagt ZigZagcity dan ook omheen, richting weer een vergeten binnenplaats met blinde muren. In een leegstaand pand aan deze Boomgaardhof exposeert architect Iris Schutten voorstellen voor het 'unbuilden' van de stad. Schutten plantte er zaadjes maar wilde geen grote ingrepen: ze zette de achterdeur open, een blik naar buiten zegt genoeg. Het enige dat ze er achterlaat na deze manifestatie zijn ontpoppende kiemen, zodat misschien fruitboompjes - een klein beetje - deze grauwbouw opfleuren.



ZigZagCity, t/m 6 mei 2012 in het Lijnbaankwartier, Rotterdam. Inl.: www.zigzagcity.nl.