De schoonheid van industrieel erfgoed
(NRC Handelsblad, 5 september 2012)

Zes schildpadden varen op een boomstammetje de rivier af – zo zou een sprookje kunnen beginnen, of een kinderliedje. Maar deze zes troffen het minder goed. Ze drijven door een industriegebied, over ongetwijfeld vervuild water. Dieselboten pruttelen langs, grootse kranen heffen containers uit schepen. De filmcamera wisselt deze beelden af met close-ups van het zestal dat reikhalzend zijn ogen uitkijkt, al is het moeilijk om veel aan een schildpaddenkop af te lezen. Als de avond valt, wordt hun Ivensiaanse omgeving nog sfeervoller, vol lampjes als een eeuwige kerstboom.

Dit is de schoonheid van industrieel erfgoed die nu zo in is, en waar veel Europese overheden zich in verdiepen voor gebiedspromotie nu veel fabrieken zijn gesloten. Dat deze beelden uit China komen, waar Jennifer Allora en Guillermo Calzadilla ze filmden, is even minder belangrijk. De film draait nu in het Belgische Maasmechelen, dat ook met afgedankte industrie in zijn maag zit. De gemeente – stad is een groot woord, 37.500 inwoners, geen centrum – is een verzameling mijndorpen uit de vorige eeuw, tuindorpen die niet te verwarren zijn met de gelijknamige betonblokkerige buitenwijken in Nederland. De Maasmechelse variant is een sprookjesboek van vrijstaande vakwerkhuizen: arbeiderswoningen, luxueuze compensaties voor het zware leven onder de grond. Niet dat de mijnwerkers er lang van konden genieten, mijnstof stond garant voor een vroege dood. En schone schijn kost wat: hun echtgenotes waren verplicht de tuinen perfect bij te houden of het salaris werd gekort.

Inmiddels zijn de mijnen dicht, is de werkloosheid torenhoog, heeft de hangjeugd er weinig perspectief. Geen gemakkelijk publiek voor een ambitieuze kunstmanifestatie, toch heeft het relatief kleine Cultuurcentrum Maasmechelen dat op poten gezet. Op vijf locaties exposeert het tientallen kunstwerken die gaan over hoe de mens in de wereld staat. Veel foto's en film – Zuid-Afrikaanse armoede door Roger Ballen, Mexicaanse migrantenproblemen door Javier Téllez. De plaatselijke jeugd kan kijken of het zich herkent in de rokende jongeren die Ed Templeton fotografeerde, of in het wrede werk van Rineke Dijkstra, die wacht met afdrukken of filmen tot onzekere pubers hun zelfverzekerde pose niet meer volhouden. En wie in het huidige neoconceptuele tijdperk de epische filmschoonheid mist van pakweg tien jaar geleden, toen nieuwe videotechnieken kunstenaars inspireerden tot meeslepende beelden, hier zijn ze weer: surrealistische filmfantasieën van Doug Aitken en Shirin Neshat van destijds.

De jongerenfoto's hangen in een school, de films draaien in een winkelpand, en in de propvolle stijlkamers van het mijnwerkersmuseum zijn kunstwerkjes verborgen als subtiele speldenprikjes – voor de goede kijker. Ook andere fraaie historische locaties staan op de routebeschrijving in de catalogus die bij de entreeprijs (€5) inbegrepen is. Toch is erfgoed niet het grootste speerpunt van de gemeente, dat vooral inzet op een enorme outlet shopping. Het trekt busladingen Aziatische toeristen die een midweek Europa doen, voor de lokale bevolking zijn de designtassen er onbetaalbaar. Het is bijna cynisch dat hier drie opblaaspoedels van Florentijn Hofman staan en een polyester fantasiebeest van Mark Gonzales. Groot en glimmend doen ze denken aan de ultracommerciële kunst van Jeff Koons, simpel maar peperduur.

Een mooie manifestatie, mooie kunstwerken en toch zijn dit – heel oneerbiedig gezegd – winkeldochters van Museum Het Domein in Sittard. De gemeentes liggen dichtbij elkaar, maar gelden allebei als een uithoek – de een aan de rand van Nederland, de ander aan de rand van België. Samen sta je sterker, en met vlakbij in Genk de Manifesta die gaat over kunst en industrieel erfgoed, was dit het moment. Voor nieuwe opdrachten was helaas geen budget, maar curator Roel Arkesteijn van Het Domein heeft de bestaande collectiestukken prachtig ingepast in de Maasmechelse historie. Een weckpot met stofbal, van Suchan Kinoshita, zou in musea pretentieus conceptueel kunnen lijken. Maar in een lege nis in de oude school is het alsof daarin de geschiedenis van generaties scholieren is samengeveegd en gekoesterd. Dat werk had zich geen mooiere plek kunnen wensen.



Tentoonstelling: Gartencity, t/m 30 september 2012 in Maasmechelen, België. Wo-zo 10-18u. Inl.: www.ccmaasmechelen.be (foto: interieur Mijnwerkersmuseum)