 |
|
Billboards Een spectaculaire slag is geslagen in de strijd om de openbare ruimte. Sinds januari van dit jaar is buitenreclame in het Braziliaanse Sao Paolo verboden. 44 van de 45 gemeenteraadsleden stemden voor. "We willen een complete cultuurverandering," zei Roberto Tripoli, hoofd gemeenteraad, volgens de New York Times: "Sommige mensen moeten een prijs betalen. Maar het liep uit de hand en de bevolking pikte het niet meer." Het is een wereldwijde primeur. Communistische steden hadden ook geen commerciële buitenreclame maar wel leiderportretten en propaganda. Sao Paolo, een miljoenenstad met krottenwijken, die werkelijk bomvol reclames hing, moest echt leeg worden. Aan deze kant van de aardbol gebeurt exact het tegenovergestelde. Bewegende reclameborden verschijnen in rap tempo in Nederlandse steden, ook buiten abri's. In Zwolle heeft een verstandige kunstcommissie besloten veel buitenkunst op te schorten: al dat visuele geweld, daar valt niet tegenaan te concurreren. Het idee dat de staat reclame kan verbieden, komt hier in niemands hoofd op. Er zijn inkomsten mee gemoeid. In plaats daarvan wordt defaitistisch gemopperd, en voeren 'subversieve creatieven' met speldenprikken actie tegen billboards en het grootkapitaal. Parijs brengt de meest creatieve billboardactivisten voort. Zo schildert de Fransman Zevz kogelgaatjes op reclameborden met fotomodellen 'voor een realistischer wereldbeeld'. Even illegaal zijn de fameuze Adbusters uit Canada wiens wereldwijde navolgers reclameposters bekladden met kritische teksten. Kunstenaars vinden in deze strijd nieuwe uitingsvormen. Het New Yorkse Graffiti Research Lab en Anti-Advertising Agency plaatsen zwarte sjablonen met militante teksten voor de beeldschermen van videoreclames op straat, resulterend in flonkerende teksten - bewegende graffiti. Adbusting is een speels, geweldloos verzet. Het spel wordt complexer als officiële kunstopdrachten aan billboards worden gekoppeld. Zoetermeer onthulde vorig jaar tientallen billboards als artistiek participatieproject: inwoners konden hun mooiste foto's van de stad insturen. De vijftig beste werden op billboards geprint. Projectleider Botine Koopmans van 'Zoetermeer Uitvergroot' vertelt: "We willen dat inwoners trots zijn op hun stad en dat veel mensen dat zien. Daarom zijn de borden zo opvallend mogelijk langs de hoofdwegen en snelweg gezet." Buitenkunst zoals deze brengt inspraak terug in onze leefomgeving. Reclameborden daarentegen doen niet aan ínspraak maar aan áánspraak: burgers voelen zich wel aangesproken door de verkooptechnieken maar kunnen niets terugzeggen. Daarom was er weinig bijval voor de enige tegenstemmer in Sao Paolo, zelf een reclameman: "De stad zal saaier worden. Reclame is een kunstvorm en entertaint verveelde stedelingen." Dat soort een-richtingsverkeer-kunst willen we niet meer - we zetten ook geen abstracte beelden meer op straat ter verheffing van het volk. Openbare kunst wordt zelden meer gemaakt zonder inspraakavonden. Chapeau voor de Brazilianen. Maar, haal je reclame weg, dan heb je een nieuw probleem: architectuur. Zeker in een modernistische betonstad als Sao Paolo. Kunstenaars protesteerden vorige eeuw dat het bedrijfsleven de visuele macht greep in de stad via niet alleen reclame maar ook via spiegelende kantoortorens. Het was daarom historisch interessant dat een kunstinstelling, het Sandberg instituut, vorig jaar de autonomie van de bouwkunst doorbrak. Het veranderde zijn gevel in, notabene, een enorm billboard. Alleen bracht het Sandberg zijn verhaal onhandig: het noemde het 'Artvertising', een statement tegen de vercommercialisering van de openbare ruimte. Toen juist bedrijven op de gevel gingen adverteren, verdween het verschil met gewone billboards. Je kon erop wachten dat in december een groepje kunstenaars de gevel met verf kwam besmeuren. Terwijl ze conceptueel wellicht aan dezelfde kant staan. De Braziliaanse politici klinken uitermate stellig: "Als je
alles verbiedt, wordt de maatschappij vanzelf je partner in rechtshandhaving."
Dit idee sluit aan op ook hier bekende 'injectienaaldentheorieën'
dat reclame burgers passief maakt en onveilig doet voelen. Vergelijk
het met een huwelijk waarin de een nooit luistert. Om gehoord te
worden gaat de ander over op agressie: 'hallo ik besta ook nog'.
Criminaliteit in steden zou stijgen door reclame en door een niet-luisterende
staat die reageert met repressie en blauw op straat. Dat kost nog
geld ook. In Zoetermeer, een stad met gettovorming, waren burgers
enthousiast over het fotoproject dat hen inspraak gaf. Maar die
inspraak was klein. De fotoborden worden nu gefaseerd vervangen
door commerciële reclameborden - uitgebaat door de sponsor
van het kunstproject, Van Puffelen. Het levert de gemeente jaarlijks
vier ton op.
Zoetermeer Uitvergroot, busstation Centrum West, Zoetermeer. (foto: Harry Smets) |
|
