Tik 'Armen Eloyan' in op Youtube en je vindt een vreemd filmpje. Het speelt zich af tijdens de opening van een tentoonstelling, mooi verzorgd, met gasten in dure kleren en glaasjes wijn. De gasten worden omringd door de grote duistere doeken waarmee de Armeense kunstenaar inmiddels internationaal is doorgebroken. Het zijn voorstellingen die hij vanuit een zwart palet met brute vegen in elkaar kwast, grimmige sprookjesdecors met cartooneske personages. De opening is goed bezocht, maar, waar is toch de kunstenaar? Pas als het filmpje bijna is afgelopen, komt hij in beeld. Vriendelijk en misschien ietwat geforceerd staat hij te glimlachen, tussen de coterie van de kunstscene in het welvarende Zwitserland waar hij tegenwoordig woont.

Wie Eloyan iets langer kent, weet dat hij zijn openingen ontvlucht. Niet uit onzekerheid dat mensen zijn werk niet goed vinden - hij weet dat hij goed is - maar omdat hij zichzelf al zo bloot geeft in zijn werk. En dat voelt beter in het atelier, woedend of gepassioneerd schilderend, dan in zo'n openbare champagneomgeving.

Daarom blijft hij zelf liever op de achtergrond. Wie iets wil weten over Eloyan, moet zich wenden tot zijn werk. Zelf vertelt hij niets. Hij is geboren in Armenië, nu een mooie reisbestemming met historie en cognac, toen een oorlogsregio met etnische conflicten en een grimmige sovjetdictatuur die zijn archieven nooit zal prijsgeven. Op zijn CV laat Eloyan zijn artistieke loopbaan beginnen rond de eeuwwisseling, de tijd dat hij in Nederland woonde. Hij had het geluk dat zijn woeste schildertrant paste in een mode: als reactie op meer conceptuele ismes zag je een terugkeer van pasteuze verf en zware figuratie. Voor Eloyan is schilderkunst niet zo'n rationeel onderzoekende keuze, al verschuilt hij zich wel achter heersende opvattingen dat expressie een stijlmiddel is, een bewuste keus, die je van je af kunt werpen. Zelfs als iemand hem typeert als schildersbeest, dan nog kun je dat verwarren met ambitie, in een beroep dat leidt tot mooie hebbendingen in dure galeries.

Eloyan laat het zo. Alleen zijn naasten weten wat hem motiveert. Elke streep die hij zet is echt, nooit zit er iets kokets in zijn werk. Eloyan schildert elke dag, en wordt humeurig als hij - bijvoorbeeld vanwege vakantieverplichtingen - een dag moet ontspannen. Dagelijks werkt hij aan een absurd wereldbeeld. Maar het is niet het griezelige wereldbeeld uit veel science fiction, van een doorgeschoten hypermodernisme met de keerzijde van geordendheid en comfort. Eloyans geschiedenis is er een waar het comfort pas laat kwam, toen het succes hem bereikte na de nodige internationale omzwervingen.

Eloyans absurdisme is het ongeloof dat je overvalt wanneer je iets waarlijk gruwelijks ziet. Hoe breng je drama over in een tijd dat iedereen zelfs voor oorlogsfoto's murw is? Eloyan doet dat met symbolen zoals fabeldieren, een aloude manier om - vooral in culturen van repressie - de waarheid te zeggen.

Zo ook in The Poet. De dichter uit de titel is een cartooneske eend met geloken ogen. Het schilderij is lichter dan veel van zijn werk. Het moet op een iets zonniger dag zijn geschilderd, het had bijna op de kinderkamer gekund van zijn jongste kind. Nooit eerder sloot een eend zo aanminnig de ogen, voorzien van poppenwimpers. Het zwemt in een poeltje van blauw water, tussen groen riet. Zelden is Eloyans palet zo lentefris, al groeit ook met deze vegen het doek dicht, de eenden nauw omsluitend, ademruimte wegnemend. Met de achterkant van zijn penseel heeft de schilder trefzeker enkele sierlijke kringels in de verf gekrast, stromend water suggererend. De schattige eend zelf is neergezet in zwarte olieverfvegen, waar bordeaurode toetsen als bloedklonters in blijven steken.

Al met al is het een mysterieus schilderij. Dat komt vooral door een tweede eend op de achtergrond die iets uitroept, in een tekstwolk met onleesbare kriebels - volgens Eloyan omdat hij zelf dyslectisch zou zijn. Maar is die onleesbare tekst enkel nonsens, zoals hij beweert, of is het geheimtaal? Of is alles nonsens in een kwade wereld waar mensen speelballen worden van regimes die niet geven om mensenlevens? Is dan alleen poëzie en kunst nog relevant, zoals voor deze eenden?

In een van de vele publicaties over Eloyan beschrijft een auteur het 'Armen-Eloyanspel': neem een stripverhaal en dek de tekstballonnen af. Dan resteert een groteske expressie die door het a-serieuze massamedium vanzelf banaal wordt, een grap. Striptekenaars lijden daaronder, voor Eloyan is het een uitkomst. Hij gebruikt strips die hij kan afdoen als onbenullig. Zoals hij in een duidelijk moeizaam interview met een journalist zei: Ik maak slechts een grap. The Poet? Ach, het is maar een eend. Wil je er meer in zien: Eloyan helpt je niet verder. Hij heeft al genoeg gezegd. Waarom hij nooit op openingen is? Omdat hij in zijn schilderijen al met ziel en zaligheid aanwezig is.



meer op: www.upstreamgallery.nl en het blad waar het artikel in staat is online te vinden op: www.amc.nl