Met goede moed was Vincent Laurensz. van der Vinne naar Italië vertrokken. Als jonge schilder wist hij dat een reis naar Rome, waar je Raphaël en Michelangelo kon bestuderen, gold als dé manier om je kunstenaarschap te vervolmaken. Maar Van der Vinne leefde in de 17e eeuw, toen zo'n reis nog een echt avontuur was. Dat merkte hij. Hij werd in Duitsland beroofd, kwam in Zwitserland in een boerenopstand terecht waar hij gegijzeld werd, verzwikte vervolgens zijn enkel, moest nog bergen over, kwam oog in oog te staan met een wolf. Toen besloot hij terug te keren. Dan maar geen Rome.

Van der Vinne (1628-1702) verwerkte daarom maar zijn ervaringen in een reisboek in 1652, een 'memoriael'. Het ligt in het Frans Halsmuseum, opengeslagen bij een zacht geschilderd berglandschap met huisjes en kerkje. In kunst kan elke reis een idylle zijn. Twee zulke zalen met reislandschappen uit de 16e en 17e eeuw zijn een prelude van de zomertentoonstelling van het museum verderop in De Hallen: Reiskoorts. Hier is te zien hoe anders leven van Van der Vinne was verlopen, had hij twee eeuwen later geleefd. Reiskoorts toont tientallen vergezichten die sinds 1850 zijn geschilderd door kunstenaars die met minder moeite de wereld verkenden.

Zij belandden wel in Rome, of in Egypte, India, Amerika. Sommigen legden hun vertrouwde Haagse Schooleffecten over die verre landschappen, intussen werden de paletten bruiner (stoffige markten in Marokko door Jacobus van Looy), blauwer (Noordpool door Louis Apol) of zilverkleurig (San Gimignano door Wim Schuhmacher).

Reizen betekent anders kijken, ontdekken. Vooral bij de impressionisten in de expositie, die aan de kust licht en lucht vingen, voel je hoe ze die atmosfeer opzogen. Dat schoonheid ver weg eerder opvalt dan thuis, merkte Jan Sluijters. Zijn Bal Tabarin uit 1907 is een zinderend balfeest, de omgeving oplossend in lichten, alles warmte, kleur, sfeer, een zwoele dansavond die zich in tijd en ruimte eindeloos uitstrekt. Zulke sprookjes vind je nooit thuis.

Zo vormt de tentoonstelling een reis door de wereld en door de tijd, van pittoreske steden tot Javaanse prinsen. Maar die vastlegging veranderde in de 20e eeuw, toen iedereen met vakantie begon te gaan en de kunst conceptueler werd. Een reizende kunstenaar van nu is Uwe Poth (1946), die wel in Rome Michelangelo natekende, maar dan in snelle snapshotachtige tekeningen die hij waste in de Tiber. Dat is hoe wij nu fotograferen: als bewijs dat we ergens waren - een memoriael. Ook de tentoonstelling toont fotografen, meer bezig met gezichtspunten of vormstudies dan met het ontvouwen van een andere wereld. Annesas Appel sluit zelfs elk vergezicht buiten: zij tekent abstracte patronen naar wereldkaarten waarvan vooral zij het ontstaan doorgrondt.

Zo eindigt de groots en meeslepend begonnen tentoonstelling nogal hermetisch. Een enkele avonturier (Joost Conijn) of natuurvorsers (Sjoerd Buisman) daargelaten, verandert die zucht naar een andere wereld niet zelden in stapelingen van artist-in-residencies voor internationaal klinkende CV's. Maar ja, de mensheid heeft kunst dan ook niet meer nodig als registratie: voor 29 euro vliegt ieder van ons al naar Rome. Zonder wolven. Met een camera voor onze eigen memoriaels.

Tentoonstelling: Reiskoorts, t/m 11 september 2016 in De Hallen, Grote Markt 16 Haarlem, en in het Frans Halsmuseum, Groot Heiligland 62, Haarlem. Di-za 11-17u, zo 12-17u. www.dehallen.nl