Rioololifant moet de weg wijzen
(NRC Handelsblad, 12 januari 2007)

Weg uit de stad, uit het drukke leven, zoeken veel mensen graag de natuur op. Hoe groter en ongerepter het groen is, hoe fijner wij er wandelen en met afstand naar ons dagelijks bestaan kijken. Het is dat contrast met de menselijke leefomgeving dat we nodig hebben. Ook kunstenaars die met natuur werken, streven naar contrasten tussen cultuur en natuur. In de stad brengen ze natuurlijke elementen aan, in de natuur grijpen ze artificieel in.

Maar in plaats van echt wilde natuur en echt grijze metropolen heeft Nederland vooral veel middenmoot. 'Grijs-groene transitiezones' heten die half-bebouwde gebieden in planologisch jargon. Kunstenaars hebben er niets mee. Tenzij het fotografen zijn die graag onbestemde vlees-noch-visgebieden registreren. Maar een kunstenaar die in de openbare ruimte werkt, wil liever een krachtig groen of stedelijk decor. Je zult niet gauw een kunstenaar treffen die zich aangetrokken voelt tot, zeg, de Statendamweg net buiten Oosterhout, een groenzone met nog wat restjes bedrijventerrein. Toch staat daar in de berm bij een rioolzuiveringsinstallatie sinds een half jaar een knalturquoise polyester sculptuur, ontworpen door Dorothé Jehoel.

Het is een triomfantelijk uitziend beeld dat in niets op zijn omgeving lijkt. Is het een olifant? Een alien? Een stripfiguur met een dikke knuffelbuik? Nee, het is abstracte kunst. Jehoel heeft een zelfontworpen vormentaal die toch iets herkenbaars heeft. Daarmee zet ook zij in op contrast: de omgeving is wat saai en onbestemd, dus zet zij er een zo feestelijk mogelijk beeld neer.

Dat het beeld op zo'n rotplek staat, komt doordat het bij de rioolzuiveringsinstallatie moest staan. De eigenaar van deze nieuwe installatie, het Waterschap Brabantse Delta, gaf Jehoel deze opdracht. Brabant kent, net als de Flevopolder, veel kunst buiten de bebouwde kom. Dat is deels te danken aan het waterschap, dat met de Nieuwe Brabantse Kunst Stichting bij elke nieuwe dijk of oever een kunstwerk oplevert. "Alle natuur in Brabant is een menselijke ingreep," licht Liesbeth Jans van de kunststichting toe. "Bij landinrichtingsprojecten wordt bijvoorbeeld akkerland omgebouwd tot natuurgebied. Dan kan een artistieke inbreng heel nuttig zijn, zeker nu natuur vaak voor recreatie wordt ontworpen." Zodoende hebben de stichting en het waterschap al een paar subtiele land-artprojecten gerealiseerd die opgaan in het groen, zoals de dijkpiramide van Marius Boender, en er zit meer ecokunst in de planning.

De subtiele landschapskunst van het waterschap is een schril contrast met deze opdracht aan Jehoel; 'Zorg dat het opvalt,' was de boodschap. Dit gaat niet om een ingreep in het groen, maar om PR van de rioolzuivering die twintig meter achter het beeld verscholen gaat. Jans: "Veel mensen weten niet dat het waterschap de natuur regisseert, sloten schoonhoudt, oevers vervangt en rioolwater zuivert. Het wil dat zichtbaar maken." Voor dit PR-doel was een kunstmatige ingreep nodig. En wat is er kunstmatiger dan een kunstwerk van kunststof?

Zoals een alpinist een vlag op een bergtop plaatst, wil de opdrachtgever laten zien dat zij de natuur overwint. Het kunstwerk moest dus bovenal een landmark zijn. Dat heeft Jehoel goed gedaan. Haar opvallende Saltimbanque - dat zoveel betekent als protsenmaker, kunstenmaker - is vrolijk, herkenbaar en eigenzinnig. De slurfjes verwijzen naar rioolzuiveringpompen, maar dat moet je weten. Het staat er hoofdzakelijk abstract te zijn, en had daardoor ook in elke andere omgeving gepast.

Dat is meteen het manco bij deze kunstopdracht. Onuitgesproken transitiegebieden hebben niet echt kunst nodig, waardoor het gauw een opleukertje wordt zoals rotondekunst. Kunst die er alleen maar aardig uit hoeft te zien is zo onschuldig dat het onverschillig laat. Dan kun je als kunstwerk beter niet bestaan. Maar dat is niet de schuld van Jehoels rioololifant. Deze is krachtig, log en tegelijk dynamisch. Het wiebelt bijna, de slurfjes lijken te dansen in de wind en het felle turquoise schittert in het licht van de koplampen van het veel te hard langsrijdende verkeer.

Dorothé Jehoel, 'Saltimbanque'. Statendamweg 90, Oosterhout. Inl.: 076 - 520 0722 / www.nbks.nl