Lichtkunst in Gouda
(NRC Handelsblad, 22 december 2006)

Al jaren is de decembermaand in Gouda lichter dan waar ook. Het evenement Gouda bij Kunstlicht wordt ieder jaar groter. Bij die groei hoort ook kunst. Projectleider Isabella Vaalburg van Marketing Gouda: "Elk jaar maken we met licht een sfeerplaatje. We willen mensen de binnenstad opnieuw laten beleven, met een kaarsjesavond, een ijsbaan, verlichting van de kerkramen, en met lichtkunst." Voor dit onderdeel van de feestmaand benaderde Gouda de SKOR (Stichting Kunst en Openbare Ruimte), die curator Theo Tegelaars afvaardigde. "We zeiden ja, maar dan willen we het wel een paar jaar vervolgen. En ze moesten ons vertrouwen." Gouda schonk dat vertrouwen. En zo opende vorige week de kunstroute Lichtjaren, dwars door en langs de andere lichtevenementen heen.

Op een heldere avond zie je Lichtjaren al van kilometers afstand. Michael Sailstorfer laat een laserstraal de hemel in schijnen, vijf kilometer hoog. Ook het lichtwerk van Geert Mul is niet te missen. Hij projecteert metersgrote fotoportretten op gevels rond het oude stadhuis. Voor de andere kunstwerken moet je beter zoeken. Hermelinde Hergenhahn projecteert bij een bloemenstal een filmpje van hoe de stal er overdag bij staat en Amalia Pica kleedde exotische planten als kerstbomen aan. Deze en andere kunstwerken staan verspreid over de kleurig versierde winkelstraten, of zijn ondergebracht in leegstaande panden. Zo mogen mooie, historische gebouwen weer heel even een culturele functie vervullen. In het oude Concordiapand vertoont Euan MacDonald nu een film over de oppervlakkigheid van kerstclichés - dezelfde als die nu het straatbeeld in Gouda sieren.

Het is te begrijpen dat de SKOR kansen ziet. "Licht in december gaat over leven en bezinning, dat zit zowel in een kaarsjesavond als in lichtkunst", zegt Tegelaars. Alleen, de kunst verzuipt er - zowel de route als sommige individuele werken. Op zo'n visuele overmacht de openbare ruimte terug veroveren, dan heb je grof geweld nodig. Mul en Sailstorfer trekken dan ook alle registers open door met lichtkanonnen over alle spektakel heen te blazen. Het alternatief is je afkeren en de stilte opzoeken. Dat doet Stansfield/Hooykaas. Op een lege etalage, net buiten de feestdrukte, projecteert het poëtische filmbeelden van water en kaarsen. Wie tijd heeft, ziet een verstild filmpje, wie zich haast richting kerstboodschappen, ziet nog net in een flits een fotografisch sterk beeld. Goede buitenkunst moet elk kijktempo kunnen bedienen, zeker in een winkelstad.

"Lichtkunst maakt dat je een sfeervol, compleet uitje kunt hebben," zegt Vaalburg. "Mensen hebben iets met licht", zegt ook Tegelaars. Inderdaad kan lichtkunst overtuigend communiceren. Het kan filmisch, glamoureus en spannend zijn, en daarmee aansluiten op de beleveniscultuur van Gouda's marketingbeleid. Neem de lichtinstallatie van Rosa Barba, in een voormalig badhuis. Het is niet de beste van de route, het is zelfs heel onduidelijk waar het over gaat, maar via blacklights en projecties van filmteksten weet het wel de ruimte volledig te transformeren. Het indringende licht werkt op je netvlies en op je zenuwen. De suppoosten bij zowel haar werk als bij de zoemende installatie met lichtkanon van Sailstorfer voelen de kunst tot in hun vezels: "Na een paar uur zie ik niks meer, hoor ik niks meer. Ik merk het niet meer als bezoekers binnenkomen."

Maar een krachtig statement wordt de route niet. De kunstenaars hebben uiteenlopende benaderingen van het lichtthema, wat interessant is als je ze bundelt en vergelijkt. Versnipperd tussen de kerstbomen en glühweinreclames raakt het thema ondergesneeuwd. Het is een verloren strijd. Commercie en horeca hebben alle ruimte maar kunst borrelt niet veel in Gouda. Lichtjaren maakt dat indirect ook duidelijk. De leegstaande panden die het benut, waren voorheen een concertruimte of een ontmoetingsplek voor buitenlandse vrouwen. Allemaal gesloten. Zonder culturele infrastructuur wordt een binnenstad vanzelf een plek voor commercie en niet voor cultuur. Misschien is in dit geval een permanente plek voor 'binnenkunst', een tentoonstellingsruimte voor hedendaagse kunst, zinvoller. En dan kan daar elke decembermaand een lichtkunstproject in stilte tot bezinning oproepen.

Lichtjaren, t/m 7 januari op diverse locaties in Gouda. Dagelijks van 17-23u. www.lichtjaren.nl of www.skor.nl (foto: Geert Mul)