Groeimonument saai maar multifunctioneel
(NRC Handelsblad, 27 februari 2010)

Monumentencommissies hebben het drukker dan ooit. Vorige eeuw voorspelde Andy Warhol nog dat iedereen vijftien minuten beroemd zou worden via de media, maar dat is niet meer genoeg. Het monument, ooit exclusief bedoeld voor geüniformeerde zeehelden en heroïsche veldslagen, is gedemocratiseerd. Gewone mensen moeten ook een monument kunnen krijgen, zoals lokale zangers, verkeersslachtoffers, welzijnswerkers, minderheidsgroeperingen. Televisie volstaat niet langer. Velen eisen zichtbaarheid in de buitenruimte op met spandoeken, bermmonumentjes, plakkaten, verkiezingsposters. Maar nog idealer is een echt monument, waar nu eenmaal een air van traditie en eeuwigheidswaarde aan kleeft.

Die druk is af te zien aan het nieuwste stadsmonument in Tilburg: het Groeimonument. Dat heeft als taak wel heel veel te memoreren. Gewoon een bevallig uit steen gehouwen stadsmaagd of patroonheilige neerzetten, die tijden zijn voorbij. Het Groeimonument werd in december onthuld ter ere van de plaatselijke textielindustrie en ter ere van tweehonderd jaar stadsrechten. Daarnaast drukt het de huidige politieke ambities voor toekomstige stadsontwikkeling - groei - uit. Tot slot heeft het een gebruiksfunctie: het kan dienst doen als catwalk voor het Textielmuseum, waar het in de achtertuin staat.

Het monument is zo multifunctioneel, je kunt er nog net geen appeltaart mee bakken. Het is ontworpen door Next Architects en bestaat uit tientallen verticale palen die het silhouet vormen van een huis met puntdak. Dat sluit aan bij de omringende architectuur, ook altijd een vereiste. De verticaliteit van de palen staat voor groei. Ze staan in een bloembed, waar straks planten uit opbloeien om de palen te omkleden. Tussen de palen ligt als vlonder de catwalk.

Van oudsher zijn monumenten het werkterrein van beeldend kunstenaars, ook in Tilburg. Drie jaar geleden ontwierp Doreen Southwood een metalen monument voor de stedenband met Zuid-Afrika. Een blank meisje dreigt een lel te krijgen van een autobandenschommel - een geslaagd gedenkteken en een schitterende sculptuur. Prachtig is ook het roetspookje van Rob Birza, dat sinds vier jaar de schoorsteen van een textielfabriek sprookjesachtig verlicht en daarmee naar de textielgeschiedenis verwijst. En zo is Tilburg de laatste jaren verrijkt met wel meer bijzondere buitenkunst.

Toch is het goed dat de stad voor deze veel lastiger opdracht geen beeldend kunstenaar koos. Die was hier niet uitgekomen. Kunstenaars zetten graag een eigen idee met verbeeldingskracht neer, vormgevers en architecten werken meer oplossingsgericht. Next Architects heeft adequaat aan alle eisen voldaan. Dat het resultaat er zo saai en niksig uitziet, kun je ze niet kwalijk nemen. Meer is van zo'n opdracht niet te maken.

Het Groeimonument laat zien hoeveel eisen tegenwoordig aan openbare kunst worden gesteld. Toch heeft buitenkunst het vooral aan zichzelf te wijten dat iedereen - politiek, groeperingen, individuen - nu het recht denkt te hebben kunst te kunnen opeisen voor een eigen boodschap. Juist het Groeimonument laat zien wat samen met de stadsmaagd verdwenen is: traditionele symbolen zijn ingewisseld voor willekeurige, zelf te verzinnen metaforen. Een catwalk mag een textielverleden verbeelden, plantjes verandering, palen vooruitgang. Het kan allemaal. Sinds kunstenaars vaste kunsthistorische regels en symboliek overboord hebben gegooid, mag kunst alles uitdrukken zoals de maker beslist. Dus waarom zou openbare kunst dan alleen het idee van de kunstenaar moeten uitdrukken, en niet die van de belastingbetaler, de burger, de politiek?

Eigen schuld dus maar ook de politiek, vooral het populisme, dwingt kunst op de knieën. Het bekijkt beeldende kunst met argusogen en ziet tegelijk de meerwaarde van zichtbaarheid in de openbare ruimte. Leefbaar Rotterdam wilde een monument voor de verjaagde Rotterdammer, oftewel de autochtoon die zich bedreigd voelt door immigranten in de stad. Ook kon een abstracte sculptuur die er in het centrum stond, best worden afgezaagd om dienst te doen als sokkel voor een beeld van Pim. Het lijkt veelzeggend dat in Tilburg de voormalige chauffeur van Pim Fortuyn vijf gemeenteraadszetels heeft.

Dus ja, het groeimonument is een symbool van deze tijd. Maar niet op de glorieuze manier die Tilburg bedoeld heeft. Het laat zien dat de kunst in de openbare ruimte misschien wel zware tijden tegemoet kan zien.

Next Architects 'Groeimonument', Goirkestraat 96, Tilburg. www.tilburg.nl/kort