 |
|
Een mooi monument voor de achterstandswijk
Misdadig en mensonvriendelijk - de ooit zo bewonderde flatgebouwen van het modernisme zijn de laatste jaren in kwaad daglicht komen te staan. Vorige eeuw werden de idealen van modernisten zoals Le Corbusier door iedereen omarmd: een eenvoudige, eerlijke architectuur zou het volk gelukkig maken. Door de hoogte in te bouwen bleef plek over voor grasvelden, waar families 's zomers konden picknicken. Na de oorlog verrezen zulke woonwijken in heel Europa - de Parijse banlieues, de Amsterdamse Bijlmer. De afloop is bekend. De symbolen van wederopbouwoptimisme werden synoniem met criminaliteit, armoede en verpaupering. Iemand die het voor Le Corbusier opneemt, zij het op een andere manier dan de architect zelf zou kiezen, is zijn landgenoot Cyprien Gaillard. Deze jonge Franse kunstenaar (geboren 1980) ziet in de na-oorlogse betonbouw geen opgeruimde ideaalwereld voor gelukkige gezinnen, maar juist een dramatische schoonheid. Roze brillen zijn voor tuttebellen, door een zwarte bril zie je een veel spannender esthetiek. Gaillard verbeeldt dat idee door in zeventiende-eeuwse landschapsprentjes Bijlmerachtige flats te plakken. Kronkelende voetpaden slingeren de verte in, beekjes kabbelen langs perspectivische zichtlijnen, en daartussen verrijzen betonkolossen als scifi-vestingwerken. In de achttiende eeuw bedachten Engelse Romantici een naam voor deze schoonheid: the Sublime . Het stond voor al wat zo mooi is dat het de mens doet sidderen. Gaillard maakt naam met zijn on-moderne kijk op het modernisme. Tijd om hem eens naar Nederland te halen, vond het Haagse kunstcentrum Stroom, waar afgelopen zaterdag Gaillards eerste Nederlandse solo-expositie Beton Belvedere opende. In deze prachtige tentoonstelling geeft Gaillard zijn fascinerende blik op de wereld overtuigend vorm. De reeks boeken in de etalage van de Stroombibliotheek vat zijn fascinaties samen: bunkers, macht, science fiction, Romantische esthetica. Achttiende-eeuwse architecten als Etienne-Louis Boullée en Claude-Nicolas Ledoux ontwierpen ten tijde van de Romantiek huiveringwekkend hoge koepels en piramides, meestal te megalomaan om uit te voeren. Ze inspireerden niet alleen Le Corbusier maar ook nazi-architect Speer, misschien dat ze daarom tegenwoordig wat minder beroemd zijn. Bij Stroom steken Gaillards cut-n-paste prentjes lommerrijk af naast een muur met polaroids van verpauperde buitenplekken. Hiervoor kiekte hij beton met graffiti, afbrokkelende toeristenoorden, met terugkerende afrasteringen van metaaldraad - de design van de angst, die oprukt in de buitenruimte. Tussen de kleine werkjes hangt een enorme nachtfoto van een leegstaande flat met grafzerken tegenover. Deze moet gephotoshopt zijn, denk je, zo'n horrorplek kan niet echt zijn. Toch bestaat het, in Glasgow. Gaillard heeft alleen het licht gemanipuleerd. Overdag zou dit een Vogelaarwijk met stip zijn. Maar 's nachts, met een dramatische belichting, wordt het de liefdesbaby van Le Corbusier en Ledoux. Gaillards werk bevat de klassieke sublieme schoonheden - vuur, ruïnes, de nacht, de dood. Om zijn inspiratiebronnen te laten zien, exposeert hij ook acht prenten van Piranesi, een achttiende-eeuwse architect die nooit heeft gebouwd, maar des te meer getekend. Zijn Vedute di Roma in Stroom tonen de Romeinse overblijfselen zoals het Forum Romanum, overwoekerd door planten, bezaaid met brokstukken van zuilen. Veel Noord-Europeanen zouden door deze prenten de gevaarlijke tocht door de Alpen naar Italië wagen, om bij aankomst altijd wat teleurgesteld te zijn. Na Piranesi's fantastische ruïnelandschappen bleek het echte Rome een beetje gewoontjes. Maar in tegenstelling tot Boullée of Piranesi wil Gaillard het niet alleen bij plaatjes houden. Hij wil echte aanbevelingen doen voor het opnieuw bekijken van de twintigste-eeuwse betonbouw die we nu in rap tempo slopen en vergeten. Een van zijn foto's in Stroom laat een paleisje zien met een grindpad - niets bijzonders. Tot je op het bijschrift leest dat het grind een vermalen torenflat uit een Parijse buitenwijk is - een mooi monument voor de achterstandsbuurt. Meer kunstenaars stoeien met zulke ideeën. In Rotterdam bestaat een voorstel om na-oorlogse monumentale wandkunst te vermalen tot wandelpaden. We moeten niet opsieren, zeggen kunstenaars zoals Gaillard. Er zijn contreien (verpauperde betonwijken) en werkelijkheden (armoede), waar geen design-vuilnisbak tegen helpt. Twee jaar geleden is in Hoogvliet, tussen Rotterdam en Pernis, tijdelijk een kunstwerk gemaakt dat juist die schoonheid bezong. Een berucht na-oorlogs flatgebouw, De Waaier, werd gesloopt maar de funderingen, muurtjes van een meter hoog, bleven. Door een speciaal lichtplan werden deze ruïnes 's avonds uitgelicht tot dramatische follies die schatplichtig leken aan Piranesi. Niemand heeft ze gezien natuurlijk, want wie komt er nu voor kunst naar Hoogvliet, maar het was spectaculair. De naargeestigheid van die rotplek naast de snelweg werd omgetoverd tot schoonheid. Het is het soort kunst dat een omgeving die anders enkel troosteloos en verbeeldingsarm is - het manco van veel moderne buitenwijken, van de Parijse banlieues via Hoogvliet tot Lelystad - tot grotere hoogtes kan brengen. Met één kanttekening: het was te klein. Want Sublime werkt alleen als het huiveringwekkend is, en in de openbare ruimte betekent dat grote schaal. Dat laatste, dat had Gaillard zich beter moeten realiseren. Voor zijn uitnodiging in Den Haag wilde hij ook een statement maken in de openbare ruimte. Met zijn fascinatie voor Sublime nam hij contact op met bunker-kenners in Nederland, en stootte op een verborgen bunker in Duindorp, Scheveningen. Deze was tijdens de oorlog door de Duitsers gebouwd als onderdeel van de Atlantikwall. De bezetter evacueerde de bewoners van de hechte vissersgemeenschap zodat de bunker over het spookdorp richting zee uitkeek. Na de oorlog is de bunker bedekt met zand en vanzelf ging er van alles op groeien - gewoon een van de vele duinen in Duindorp. Gaillard wist het meteen: die bunker moest worden uitgegraven. Het nieuws raakte bekend en bunker-kenners uit heel Nederland liepen uit. Het bericht over Gaillards 'Dunepark' kwam in alle media, iedereen liep te loop. De vergunning was kantje boord, maar werd toegekend omdat het project maar een maand duurt. Dan wordt het zand teruggestort met aandacht voor de duinbegroeiing, die op de door onkruid overwoekerde heuvel nooit zo wilde. Het lukte. Zaterdag openden de tentoonstelling en het bunkerproject en was het er feest. Mensen liepen door Duindorp met glaasjes champagne, kinderen sprongen op en van de bunker, honden ravotten in het zand. Als sociaal bindmiddel was het kunstproject een succes. Maar vooral bleek toen hoe doodgewoon een bunker kan zijn. Het is een blok, in het zand. Als het er zaterdag niet zo bomvol met mensen was geweest, was je er zo aan voorbij gelopen. Dunepark is een oncept, en bij conceptuele kunst, zoals bekend, ligt de kracht in het idee. Boullée wist dat het beter was dat zijn architectuurontwerpen bij schetsen bleven, die hij aandikte met nietige mensjes en donkere luchten. Net zo stralen de flats op Gaillards etsjes een pracht uit die ze in de banlieues missen. Dramatische schoonheid is in onze wereld voorbehouden aan de kunst. Dat blijkt in Dunepark dat alle ingrediënten voor drama heeft. De bunker loopt nog meters door onder het zand met god weet wat voor wapens, het pand op de hoek was het NSB-hoofdkwartier, de huizenblokken tussen de bunker en de zee waren jarenlang geëvacueerde spookwoningen. Maar anno 2009 is het gewoon een vierkant ding en op de hoek zit nu een bakker die slagroomschnitt voor 5,95 euro in de reclame heeft. Gaillards pleidooi voor een romantische kijk op onze gebouwde omgeving mag meer navolging krijgen, maar de uitwerking is nog een probleem. De dagelijkse werkelijkheid is niet huiveringwekkend genoeg voor sommige kunst.
Tentoonstelling: 'Beton Belvedere' t/m 5 april 2009 in Stroom, Hogewal 1-9, Den Haag. Wo-zo 12-17u.; Bunkerproject 'Dunepark' t/m 29 maart 2009 bij de hoek Nieboerweg-Houtrustweg, Scheveningen. www.stroom.nl |
|
