Het is een opvallend onopvallende man die koffie zit te drinken in het Amsterdamse Hilton Hotel. Matthew Barney (1967), in zijn films een meester in het visuele spektakel en kostuumdrama, heeft zichzelf een nieuw uiterlijk aangemeten. De internationaal gelauwerde kunstenaar heeft een grijze baard en draagt een verwassen bruin overhemd, een blauwe werkbroek en stevige schoenen. Het lijken referenties naar de blauwe-boorden autoindustrie in zijn nieuwste filmproject, Ancient Evenings. Ook heeft hij een grote stalen koevoet bij zich. Was dat niet lastig bij de douane? "Ik heb hem laten verpakken als bagage. Geen probleem."

Barney is deze week in Amsterdam op uitnodiging van het Stedelijk Museum en het Holland Festival. De aanleiding is Ancient Evenings. Samen met componist Jonathan Bepler leidt hij hier een workshop met musici om aan de soundtrack te werken. Het filmproject begon in 2007 en bestaat uit live performances en optredens die worden gefilmd om volgend jaar een avondvullende film op te leveren. "Een zevenakter, veel langer dan een gewone speelfilm." Het is losjes gebaseerd op de gelijknamige roman van Barneys idool Norman Mailer, over leven en dood in het oude Egypte. De destijds 75-jarige auteur had zich laten overhalen voor een bijrolletje als Houdini in Barneys filmcyclus The Cremaster Cycle - ondanks reumatische klachten. Als gevolg werd Mailer ook Barneyfan, en stelde hij zijn boek Ancient Evenings voor als inspiratiebron. "Een moeilijk boek," zegt Barney. "Zevenhonderd pagina's lang vertelt het over Egyptische mythologie, via zeven stadia van leven naar dood. In onze uitvoering brengen we dat naar het Amerika van nu, in de autoindustrie en het Amerikaanse landschap."

De film is een co-productie met componist Jonathan Bepler, die eerder de soundtrack voor een Cremasterfilm schreef. Beiden werken vanuit een zekere sensibiliteit, zoals Barney het noemt, die zich moeilijk laat uitleggen. Dat geldt voor meer. De mysterieuze schoonheid van Barneys werk blijkt te horen bij een raadselachtige man. Hij praat bedachtzaam en laat weinig los, geregeld vallen stiltes terwijl hij nadenkt.

Maar wat ook meespeelt is dat dit project steunt op improvisaties, veel is nog ongewis. Wat hij vandaag gaat doen in de workshop, zegt hij nog niet te weten. En de koevoet dan? "Ja, dat wordt een attribuut van de goden Horus en Seth, in scènes met een gevecht en rechtspraak. Kijk, als je hem op de grond zet, lijkt het een staf." Komend weekend brengen de musici de resultaten ten gehore op het Holland Festival. Wat kunnen de bezoekers verwachten? "Geen idee. Ik denk dat we aan verschillende scènes tegelijk gaan werken. Misschien voeren we er één op." Hoe lang duurt zo'n scène? "Dat varieert."

De koevoet-toverstaf lijkt kenmerkend voor Ancient Evenings, waar de stervende Amerikaanse autoindustrie met oud-Egyptische rituelen wordt begeleid. Dat levert een spektakel op als van het oude Hollywood, blijkt uit reeds gefilmde fragmenten op Youtube: een Chrysler wordt een brandoffer, gespierde naakte mannen trekken auto's voort alsof het rotsblokken zijn, een motorkap dient als sarcofaag.

De film begint in een Californische autoshowroom en gaat dan richting Oostkust. "Maar het wordt geen stedenreis. Meer kiezen we rivieren en aquaducten als decor, zoals de Nijl in het oude Egypte. In Detroit werkten we bij de rivier waar Ford zijn fabrieken bouwde. De opzet was om live performances te filmen, met alle risico's van dien. In Detroit vielen stortregens, het was ijskoud, de acteurs waren doorweekt, iedereen was chagrijnig. Veel geluidsopnames waren onbruikbaar. Wél hadden we een mooie scène met het gieten van vijftig ton staal in een zelfgemaakte oven, wat nog ontzettend gevaarlijk is bij zulke weersomstandigheden." En had hij daar toestemming voor? "Nou... we hadden toestemming om er te zijn," antwoordt Barney voorzichtig.

Wat Chrysler ervan vindt, weet hij niet en de mening van Mailer kan hij niet meer vragen: de auteur stierf in 2007. Bepler en Barney besloten als eerbetoon een hoofdrol naar hem te modelleren: "Het boek gaat over sterven, Mailer sterft zelf ook. Het boek vertelt over iemand die honderdtachtig jaar heeft geleefd door telkens te reïncarneren in een baarmoeder, tot het niet meer lukte. Hij verlangde wanhopig naar het eeuwige leven, omringd door adel en goddelijke figuren die wel onsterfelijk zijn. Dat verlangen had Mailer ook, als schrijver. Hij was van de generatie na Hemingway, na de schrijvers van de Great American Novels. Hij was bang dat hij nooit zoiets zou kunnen scheppen, dat dat tijdperk voorbij was."

De losse inspiratie van de roman betekende dat de andere hoofdrollen zijn weggelegd voor auto's, net als in zijn Cremasterfilms. Zelf speelt Barney ook een rol: "Als de auto van Norman Mailer de eerste," zegt hij mysterieus. Met Bepler bewerkte hij de roman tot een libretto, dat ze vertalen in opera, met dans, muziek van Native Americans. Houden hij en Bepler allebei van opera? "Nee. We hebben hetzelfde probleem met opera. Het belooft zo veel. Maar als je kijkt, blijken geluid en beeld heel simplistisch dezelfde emoties over te brengen. Voorspelbaar, wat je ook vaak ziet bij film, dat als kunstvorm zijn beste tijd heeft gehad. Opera kan erg irritant zijn." Dus werken ze aan een oplossing daarvoor? Barney glimlacht. "Niet echt. We combineren het met andere kunstvormen, à l' improviste, zodat beeld en geluid organisch samenvloeien. Het wordt een soort musical, een beetje Wizard of Oz, dat soort magie. Maar dan in een echtere omgeving, meer geworteld in het Amerikaanse landschap om ons heen. Ik voel me ook verwant met land artists als Robert Smithson, ook ik trek de natuur in om kunst te maken." Ancient Evenings is een soort Wizard of Oz meets land art? "Ja hoor."

De Cremastercyclus had autobiografische elementen, dat Barney american footballspeler wilde worden, een medische studie voor plastische chirurgie begon, fotomodel was. Wat vertelt Ancient Evenings ons over Matthew Barney? "Nee, dit gaat over Mailer. Ik leen verhalen omdat ik die nodig heb voor mijn kunst, om objecten te scheppen. Uiteindelijk ben ik beeldhouwer. Sculpturen hebben uit zichzelf geen betekenis, daarvoor heb ik verhalen nodig. Dit hele project is als een omgekeerde piramide, een trechter. Het begint met een grote film, zeven aktes, uiteindelijk resteert een object. Daar gaat het om. Die kunstwerken zal ik met de film exposeren."

En aan die objecten wil hij bezieling schenken, zoals de Egyptenaren deden met hun religieuze symbolen? Barney glimlacht bijna sfinxachtig: "Klinkt goed."

Foto via Stedelijk Museum Amsterdam: filmstill uit Ancient Evenings. Meer informatie over de optredens van Barney en Bepler op 9 en 10 juni: www.hollandfestival.nl