The Fish Pond Song
(NRC Handelsblad, 5 april 2008)

Heel wat kunstenaars groeien op in middelgrote gemeentes. Niet heel veel kunstenaars blijven er. Middelgrote gemeentes zijn nogal gemiddeld. Meestal hebben ze eenzelfde soort winkelcentrum met een Blokker en een Kruidvat, daaromheen na-oorlogse woonwijken, aangrenzend bedrijventerreinen en soms, als ze nog wat groter zijn, een rondweg. Je zou dan ook niet verwachten dat een kunstenaar filmbeelden voor een museale solo zou opnemen in een gemeente als Schijndel, een groot Brabants dorp dat na de oorlog uitgroeide tot industriekern nabij de A2 en de A50. Toch is dat wat kunstenaar Jeroen Kooijmans heeft gedaan. Zijn tentoonstelling The Fish Pond Song bestaat uit één videoinstallatie, opgenomen net buiten de bebouwde kom van Schijndel.

Kooijmans viel de laatste jaren op als videokunstenaar - vreemd dat die term in dit digitale tijdperk nog steeds niet vervangen is - die films maakte in onder meer New York. Het Stedelijk Museum Den Bosch, tijdelijk gevestigd in een bedrijfspand, stelde hem de achterste van zijn bedrijfshallen ter beschikking. Kooijmans vulde die met vier houten huizen, die door suppoosten elk kwartier open en dichtgeklapt worden, zodat steeds nieuwe ruimtelijke indelingen ontstaan met variaties in openheid en donkerte. Maar vooral dienen de huizen, muren, vloer en plafond als achtergrond voor filmbeelden van vennetjes en bosschages die Kooijmans door de hele ruimte heen projecteert.

Hoe poëtisch de titel ook moge klinken, de tentoonstelling laat een Hollands, alledaags landschap zien. Behalve dan dat in het water drie wit beschilderde vrouwen staan met elk een soort vogelmasker op, en we militairen in camouflagepakken zien, die met takkenbossen op hun helm door het water waden. Heel veel beweging zit er niet in en de witte sirenes kijken eerder verveeld dan verleidelijk. Alsof ze weten dat je in Schijndel niet op andere mythologische figuren of gewapende krijgers hoeft te rekenen.

Ontheemden in de natuur: in zekere zin sluit Kooijmans' film aan op een lange kunsthistorische traditie. Millais' verdronken Ophelia, Turners treinlocomotieven, Renoirs stedelingen die buiten aan het schommelen zijn. Anderhalve eeuw geleden bloeide dit verlangen naar de natuur op, het willen ontvluchten van de steden en de middelgrote gemeentes van toen. Sommige kunstenaars gingen hardcore voor de verloren idylle. Anderen verbeeldden juist de moderne tweespalt tussen cultuur en natuur. Zij schilderden stedelingen die vanuit treincoupés het landschap in keken, zonder vies te hoeven worden. In die lijn past Kooijmans' natte, nuchtere sprookje. Achter de bosjes die hij filmt, vermoed je geen draken en ridders, maar de A2 en A50.

Het is geen mysterieus landschap en al helemaal niet ongerept. 'Kom snel binnen en trek iets warms aan,' denk je als je Kooijmans' personages ziet, een gevoel dat je normaliter nooit krijgt bij beeltenissen van badende sirenes die wachten op langsvarende mannen. Dat je toch wordt meegesleept in dit koude en bewolkte universum, is te danken aan Kooijmans multisensorische, multidimensionale aanpak. Overal om je heen hoor je druppelgeluiden en zie je grijze wolken langsdrijven. De houten huizen bevatten spartaanse meubels en werpen harde schaduwen, die een skyline van Hollandse puntdaken vormen. De hele ruimte is getransformeerd tot een vochtige, groene wereld. Brrr.

Volgens het persbericht is dit kunstwerk een voorzet voor een film over oorlog, geloof en ongeloof, goed en kwaad. Dat klinkt goed, al moeten die thema's wel uitgewerkt worden, want aan deze presentatie zie je ze niet af. En Kooijmans moet er ook op letten dat hij bij een volgend resultaat opnieuw groots uitpakt met zo'n alomvattende installatie die de bezoeker onderdompelt in zijn fantasie. Want op één enkel beeldscherm zal deze rare verkleedpartij nooit overtuigen.

Tentoonstelling: The Fish Pond Song, t/m 12 mei 2008 in het Stedelijk Museum Den Bosch, Magistratenlaan 100, Den Bosch. Inl.: 073 627 3680 / www.sm-s.nl / www.jeroenkooijmans.com