Het is een mythe die hij duidelijk zelf ook cultiveert. Het was 1983. Chili zuchtte onder Pinochet en per ongeluk, zo gaat het verhaal, ontdekte de Chileense kunstenaar Eugenio Dittborn (1943) een kunstvorm die zijn oeuvre zou gaan bepalen: een opgevouwen schildersdoek, dat hij in een envelop kon versturen. Het was dé manier om tijdens de dictatuur kunst te maken en te exporteren. Waarbij het extra subversief voelde dat Dittborn juist het postsysteem gebruikte, een staatsbedrijf, om door de mazen van de wet te glippen.

Pinochet is niet meer aan de macht maar Dittborn bleef airmailpaintings maken die hij met envelop en al exposeert in Museum Het Domein in Sittard. De expositie begint met zijn werken uit 1986, de tijd van de dictatuur. Pasfoto's vergrootte hij uit tot a4 en printte hij samen met getekende gezichten op een vederlicht doek. Dat bedekte hij niet met gewone verf maar met een inkt dat in de vezels doordringt alsof het vlekken zijn van verwering, gebruik, sporen van een verdwenen verleden.

Dat gevoel van verdwijning geldt ook voor die gezichten, waarvoor hij foto's uit tijdschriften over criminaliteit haalde. Zijn het criminelen? Of politieke gevangenen? Dittborn doet geen uitspraak: het gaat hem om de zichtbaarheid en om het in twijfel trekken van wat je ziet. Misschien zijn deze gepixelde en grove kopieën van pasfoto's wel de enige herinnering aan deze mensen die verdwijnen in de vergetelheid, zoals een wreed regime mensen letterlijk laat oplossen in een systeem.

Die dreiging doet denken aan de installaties met pasfoto's van Christian Boltanski, waar je ook het gevoel krijgt dat de geportretteerden een gruwelijk lot is overkomen. De tragedie is bij Dittborn voelbaar maar blijft onuitgesproken. Ook heeft hij nooit expliciet politiek werk gemaakt, al lijken die jaren van onderdrukking aanwezig. Dat merk je aan hoe hij de vouwen koestert in het canvas dat telkens weer wordt opgevouwen, op de post naar een volgende bestemming. De vouwen zijn de littekens van het bestaan op de vlucht. Gewone schilderijen die in vrijheid ontstaan, zijn gegrond, in een atelier of museum. De zijne blijven in beweging. Ook de stiksels zijn littekens zoals een menselijk lichaam ouder wordt en de tand des tijds meedraagt.

In zijn houding zit ook compassie, blijkt in een project dat hij twintig jaar geleden uitvoerde op Perron Nul in Rotterdam, destijds een beruchte verzamelplek voor junks. Hij interviewde de daklozen over waar ze opgroeiden en hoe ze hun droomhuis voor de toekomst zien - de een wilde een eenvoudige boerderij, de andere een huis met bed waar vier vrouwen op passen. De tragiek van het heden raakt dankzij deze mijmeringen even helemaal vergeten. Hun notities en tekeningen vergrootte hij uit, printte het op doek, en stuurde dat de wereld rond. Ook de enige film in de expositie toont het vasthouden van tijd door steeds scènes te herhalen: steeds dezelfde duik van een zwemmer, de geboorte van een baby, waarin je ziet welke relatie een mens kan aannemen in relatie tot het andere - water, ruimte.

Al verdween de Chileense dictatuur, Dittborns schilderijen bleven op de vlucht. En zoals ze nooit werkelijk op een betekenis zijn vast te pinnen, is ook de dood er in abstracte zin aanwezig. Behalve gezichten gebruikt Dittborn afbeeldingen van dode lichamen - een lijk gevonden in het ijs, een opengemaakt prehistorisch graf, een ongeluk op televisie. Wat zeggen deze foto's? Zijn antwoorden mogelijk? We leven in een wereld waarin veel ongewis is, lijkt Dittborn ons te vertellen - lijkt. Zijn zweverigheid en mystificatie heeft iets hinderlijks maar het voert te ver om hem te verdenken van koketteren. Gevormd door het leven in een dictatuur is zijn visie op de wereld voor altijd gekleurd. Met een kunst waarin je nooit het achterste van je tong mag laten zien. Je weet maar nooit.



Tentoonstelling: Eugenio Dittborn, Your Letters. Pinturas Aeropostales 1986-2012 t/m 1 september 2013 in Museum Het Domein, Kapittelstraat 6, Sittard. Di-zo 11-17u. Inl.: 046 4513460 / www.hetdomein.nl