Wat doe je als je ineens getuige bent van een hoogtepunt in de wereldgeschiedenis? Misschien heb je het niet eens door. Dat overkwam de Engelsman Robin Stott. Hij was in 1987 in Moskou voor een congres en besloot te filmen op het Rode Plein, leuk voor thuis, toen ineens een Cessna op het plein landde. In het vliegtuigje zat Mathias Rust. Deze vredesmissie, zoals Rust het noemde, leverde hem in Rusland anderhalf jaar werkkamp op en internationaal eeuwige roem. Stotts camera registreert hoe de piepjonge piloot tussen de Russische omstanders staat te glimlachen. Ze vinden het allemaal een goeie stunt. Dat deze gebeurtenis in de geschiedenisboekjes zal komen, en dat Russische generaals ontslagen gaan worden, dat lijkt nog niemand door te hebben. Ook Stott niet. Al gauw draait hij zijn camera weer terug naar het Kremlin dat hij stond te filmen.

Stotts film draait in een tentoonstelling over Rust die is samengesteld door kunstenaarsduo Derek Tyman en Emma Rushton. Een interessant onderwerp, want Rust heeft een enorme cultstatus. Hij wordt vereerd in toneelstukken, romans en computergames. Liederen, behang, t-shirts en fanclubs zijn aan zijn persoon gewijd. De Estse president heeft zelfs zijn hond naar de Duitser vernoemd. Een aantal songteksten en andere voorbeelden staat in een lezenswaardig boekje dat bij de tentoonstelling te koop is. Rust wordt niet alleen bewonderd omdat hij iets deed wat geen ander durfde, maar ook omdat hij volgens velen een aanstichter was van de val van het ijzeren gordijn. En dat voor een knul van negentien. In 1990 zou een van Rusts fans ook een Duits vliegtuigje op het Rode Plein landen, maar toen waren de Russen al een stuk minder eng.

'Wat een held en wat een heldenstatus,' dachten Tyman en Rushton. Ze tikten de film van Stott op de kop en zelf filmden ze Buddy, een Engelse 'one-man-band', die bepakt met drumstel en gitaar en mondharmonica een liedje over Rust zingt. Tyman en Rushton tekenden de kaart van Europa na, met Rusts vliegroute erop. Ook maakten ze een canvas replica van het vliegtuig, want wat is een tentoonstelling over Rust zonder vliegtuig? Tussen deze twee films en twee objecten in rijdt in de tentoonstellingsruimte een golfkarretje dat is beplakt met vredesslogans over Irak, omdat de strijd om wereldvrede altijd doorgaat.

Google 'Mathias Rust' en je vindt de obscuurste websites. Van Japan tot Canada heeft de man fans die zijn actie van twintig jaar geleden verbinden met cyberpunk of juist met de bijbel. Het past in het genre 'Elvis is niet dood' en 'de marsmannetjes zijn onder ons'. Tyman en Rushton hadden zich gemakkelijk kunnen uitleven in het etaleren van deze waanzin. Ze hadden ook het hele avontuur uit 1987 tot in de spannendste details kunnen navertellen. Of ze hadden eigen theorieën kunnen ventileren over heldendom en activisme.

Dat doen ze allemaal niet. De tentoonstelling heeft van alles wat - iets documentairs, iets over idolatrie, iets over activisme nu - en voor een presentatie van maar vijf kunstwerken is dat te weinig en te ongericht om welk verhaal dan ook te vertellen.

Na zijn werkkamp is Mathias Rust geen brave kantoorklerk geworden. Na zijn vrijlating stak hij een vrouw neer, had hij de gekste baantjes, bekeerde hij zich tot het hindoeïsme en reisde hij de wereld af. Volgens enkele bronnen heeft hij tussendoor een scala aan criminele activiteiten ontplooid en zou hij nu zijn geld verdienen met kansspelen, al noemt de zaaltekst in Den Bosch dat 'financiën'. Soms is de waarheid te onwaarschijnlijk voor een geloofwaardig kunstwerk.

Tentoonstelling: Tyman & Rushton 'Will someone stop you?'. T/m 4 november 2007 in Artis, Boschveldweg 471, Den Bosch. Do-zo 13-17u. Inl.: 073 6135052 / www.artisdenbosch.nl