Toen de jury van de Prix de Rome twaalf jaar geleden beeldhouwkunst wilde beoordelen, moest ze de vergaderkamer uit, en mee naar buiten. Geblinddoekt. Pas op de Dam in Amsterdam werd duidelijk waarom. Kunstenaar Alicia Framis had daar honderddertig mensen verzameld die op elkaars schouders klommen en zo een menselijke toren vormden. Ook een sculptuur, zei ze terecht. Ze won de prijs. De jury keek nergens meer van op. Nieuwe kunstopvattingen waren dusdanig aan de orde van de dag dat de Prix al jaren wegen zocht om deze ruimte te geven. Dat was tweehonderd jaar geleden wel even anders, blijkt nu in de Kunsthal. Daar wordt met een tentoonstelling teruggeblikt op twee eeuwen Prix de Rome.

In 1808 lanceerde de Franse bezetter, Lodewijk Napoleon (broer van), een prijs om Nederlandse 'kunstenaars van groote beloften te ontdekken'. Tegenwoordig betekenen die beloften persoonlijke inzichten, toen draaide het om ambacht. Prijswinnaars reisden naar Rome, de bakermat van de beschaving, of naar Parijs. Ze kregen een stapel huiswerk en een strenge leraar ter plekke, zoals schilder David (hofschilder van Napoleon) of beeldhouwer Canova. De prijswinnaars dienden klassieke kunstwerken te kopiëren, architecten moesten gebouwen opmeten en natekenen. Thuis werd verslag uitgebracht. Daarna mochten de winnaars, met mate, een eigen artistieke visie ontplooien die paste in de eigen kerk (protestants, katholiek) of politiek nest. Zo vertegenwoordigde een kunstenaar een deel van de samenleving.

Al gauw werd die strenge aanpak beschimpt: het leverde kopieerkunst op, waarbij vernieuwing ver te zoeken was. Zelfs staatsman Thorbecke ('kunst is geen regeringszaak') vond dat. Wat ook niet hielp, is dat de Prix nooit ging naar kunstenaars als Leo Gestel en Mondriaan (die wel meedongen). Maar naar Tjeerd Bottema en Paul Rink - tegenwoordig totaal vergeten. De Kunsthal staat en hangt vol met hun neerzijgende vrouwen in klassieke draperieën, naakte Romeinse strijders in heldhaftige poses, herders met vee. De curatoren hebben ongetwijfeld talloze stoffige depots doorzocht. Daardoor is deze tentoonstelling een buitenkans om vergeten kunst te herontdekken.

Ondanks de kritiek ging het lang goed met de prijs, tot de jaren tachtig van de vorige eeuw. De beeldende kunst was zo individualistisch geworden, zo experimenteel en zo vrijgevochten, dat de Prix zich ging heroriënteren. De reis was al veranderd in een geldprijs, vrij te besteden, want Rome was geen voorbeeld meer en huiswerk was ouderwets. Ook volstonden de 'hokjes' beeldhouw-, schilder- en bouwkunst niet meer in tijden van performances en installaties. Het uitbreiden van de hokjes hielp maar half. Kunstenaars gingen koken, deuren verven, uit logeren. Uiteindelijk zijn alle categorieën opgeheven: elke artistieke vinding is nu welkom bij de Prix.

Dat was een logische beslissing maar heeft voor veel vrijblijvendheid gezorgd. Terwijl in de beginjaren van de Prix een kunstenaar een taak en verantwoordelijkheid werd opgelegd, zoeken kunstenaars naar een puur persoonlijke zingeving. Voortschrijdende individualisering leidde tot de 'aanklaag-cultuur' in Amerika, de 'inspraak-cultuur' in Europa, discussies over vrijheid van meningsuiting. Ook in de kunst werkt dat door. Kunst is een vrijplaats voor persoonlijke fascinaties, zonder regels of verantwoordelijkheden.

Zodoende illustreert de Kunsthal vooral een botsing tussen twee tijdperken: van ambacht naar persoonlijke ontwikkeling. Die vrijblijvendheid heeft van kunst een zeer breed begrip gemaakt. Yvonne Dröge Wendel exposeert een Renault waarmee ze naar Rome was gereden en veel panne had. De auto was bijzaak maar ze had het er zo druk mee, dat ze besloot hem tot kunst te benoemen. En won. Persoonlijke besognes zijn belangrijker geworden dan Rome. Dan moeten kunstenaars het niet gek vinden dat kunst geen invloed heeft op deze maatschappij.

Tentoonstelling: Prix de Rome, t/m 1 juni 2009 in de Kunsthal, Westzeedijk 341 Rotterdam. Di-za 10-17u., zo 11-17u. Inl.: 010 4400301 / www.kunsthal.nl (foto Kunsthal: Jan Sluijters, 'Eliza en de zoon der Sunamitische vrouw', 1904)