Wee het Europese museum dat besluit om Afrikaanse kunst te exposeren. Steevast elke grote expositie oogst kritiek: de kunst wordt te veel of te weinig toegelicht, te veel op een witte sokkel neergezet of juist te volkenkundig ingebed, en de westerse koloniale blik lijkt onontkoombaar. Zoals de Senegalese kunstenaar Iba Ndiaye zijn Afrikaanse kunstenaarsvrienden waarschuwde: "Waak voor diegenen die jullie allereerst als Afrikaan zien, eer jullie als beeldhouwer of schilder te erkennen. Waak voor diegenen die ons, uit naam van authenticiteit die nog gedefinieerd moet worden, proberen op te sluiten in een exotische tuin."

Maar musea die alleen witte westerse kunst belangrijk vinden, dat is wel erg kortzichtig. Steden als Londen, Parijs en New York besteden al jaren aandacht aan Afrikaanse kunst, en aan dat lijstje kunnen we ook Berg en Dal toevoegen. Daar prijkt in het Afrikamuseum de uitspraak van Ndiaye groot aan de muur. Samen met een schilderij van Ndiaye maakt het deel uit van de groepstentoonstelling 'Geheime Relaties'.

Het Afrika Museum richt zich nadrukkelijk op hedendaagse kunst uit Afrika en uit de Afrikaanse diaspora - sinds de slavernij zitten sporen van Afrikaanse culturen overal in de wereld. Dat maakt het terrein van het museum nog breder, ingewikkelder, en interessanter. Want zo kun je thema's uitlichten die vanuit Afrika de hele wereld zijn overgegaan, zoals voodoo. Daarover gaat 'Geheime Relaties'. Het is een tentoonstelling waar de exposanten behalve kunstenaar vaak ook priester zijn.

Hun werk verhaalt over leven, dood, en de mysteries daaromheen. De Braziliaanse Eneida Sanches verbeeldde een spirituele trance door uit honderden etsjes van koeienogen - offers voor de geest Exu - vormen te laten opdoemen. Voodoorituelen dienen om te communiceren met geestwezens uit een andere wereld. Kunst maakt deel uit van die rituelen. Er is zelfs een theorie dat door trance kunst ontstaan is, doordat sjamanen verbeeldden hoe ze zichzelf zagen als half dier, en abstracte patronen zagen. De Braziliaanse Nederlander Nilton Moreiro da Silva maakt stoelen voor de goden. Gewone keukenstoeltjes beschildert en decoreert hij uitbundig in de hoop dat de kritisch aangelegde goden zijn geschenk accepteren. Worden ze aanvaard, dan kunnen mensen via die objecten zich tot de goden richten. Een stoel met metaal is voor zwangeren die een verzoek willen doen voor een voorspoedige bevalling waarbij geen metalen objecten nodig zijn.

Katholieken die door de tentoonstelling lopen in Berg en Dal, net boven Limburg, zullen veel heiligen herkennen. De Haïtiaan Pierrot Barra.verbeeldde een schip met Sint Nicolaas en kinderen die een bootreis maken. Het is geen sinterklaasvreugde: de kinderen zijn verminkte poppen en het schip brengt hun zielen naar gene zijde. Net zoals katholieke kerken moderne kunststof Mariapoppen bevatten, en de Sint-Jan in Den Bosch nu een heiligenbeeld met mobieltje heeft, zijn voodoo-religies heel flexibel. Ze brengen producten op de markt als Holy Spirit badschuim en ook voodookunst staat midden in het dagelijks leven. Het wordt gemaakt van eigentijdse materialen - jerrycans, speelgoed - en linkt naar de actualiteit. Als reactie op de migratieproblematiek in Miami ontwierp de Haïtiaan Edouard Duval Carrié een vloot van drie lichtgevende schepen, bemand door figuren die een mix lijken van monsters en katholieke heiligen. Met hun bezwerende gebaren lijken ze de bootvluchtelingen de goede kant op de gidsen, tegelijk lijkt de vloot met zijn vlammende golven en zwevende dolken zelf tot het hiernamaals te behoren.

Of het nu voodoo of vodou heet, santería, candomblé of obeah: de wortels van deze religies liggen in Afrika. Om hen te binden, toont Geheime Relaties oude altaarbeelden uit Nigeria en Benin. Deze objecten tonen dieren en geesten die je inderdaad ziet opdoemen in de voodookunst van de diaspora.

Die Afrikaanse relatie is te herleiden tot de slavernij. Vanaf 1520 zijn ongeveer twaalf miljoen Afrikanen getransporteerd naar Latijns Amerika, waar de plantagehouders hun godsdiensten verboden. De slaven waren van al hun bezittingen beroofd. Ze hadden alleen hun godsdienst nog. Daarom deden ze alsof ze zich bekeerden tot het katholicisme en mixten dat heimelijk met Afrikaanse spiritualiteit - de 'geheime relaties' uit de tentoonstellingstitel. Zo kwamen sporen van de Afrikaanse culturen terecht in de diaspora over de hele wereld. De exposanten in Berg en Dal zijn behalve kunstenaar vaak ook priester. Ze wonen in Afrika, Haïti, Brazilië, Jamaica, de VS en Nederland. Afrika ligt allang niet meer alleen in Afrika.

Geheime Relaties is te zien in een museum dat tegenwoordig een collectieopstelling heeft met veel hedenaagse kunst. Voor volkenkundige musea geldt dat ze veel nadenken over hun rol doordat ze vaak een moeilijke geschiedenis delen - koloniale sporen, de missie, geroofde stukken. Zo heeft de nieuwe vaste opstelling van het Afrika Museum heel veel dat het wil vertellen - over de westerse blik, modernisering, vervalsingen, gebruiken, religies, toeristenkunst, en de plunderingen. Die zijn helaas nog geen verleden tijd, meldt de zaaltekst. Veel Afrikaanse musea zien er nog akelig leeg uit. Om kunstroof tegen te gaan hebben zo'n 150 landen een convenant van Unesco ondertekend. Maar welk klein landje houdt zijn poot stijf en weigert dit te tekenen? Juist. Nederland.

Kunstmusea kunnen Afrikaanse kunst negeren, volkenkundige musea laten wel niet-westerse kunst zien. Een thematische aanpak zoals in Geheime Relaties is daarbij misschien wel de beste manier. Deze tentoonstelling vertelt zo veel verhalen tegelijk: over kunstenaarschap, religie, geschiedenis, over Afrikaanse invloeden in Nederland. En het thema hinkt-stapt-springt handig om alle valkuilen van etniciteit en landsgrenzen heen.

Je zou verwachten dat zo'n internationale expositie veel bruikleengevers vereist. Maar dat valt mee - of tegen. De stukken komen uit de eigen collectie van het Afrika Museum of van werk dat het via het Instituut Collectie Nederland in langdurig bruikleen heeft. Door schenkingen heeft het ICN werk van Afrikaanse topkunstenaars, die op internationale biënnales meedraaien. Dat levert opmerkelijke situaties op. Een prachtige sculptuur van de Congolees Bodys Isek Kingelez - een internationale superster, die schittert op de grootste buitenlandse shows - is in Nederland te zien in Berg en Dal, als illustratie bij een itempje over verstedelijking. Erg sjiek, maar ook een beetje sneu.

Tentoonstelling: Tentoonstelling: Geheime Relaties, t/m 30 oktober in het Afrika Museum, Postweg 6, Berg en Dal. Ma-vr 10-17u., za-zo en feestdagen 11-17u. Inl.: 024 6847272 / www.afrikamuseum.nl (foto: 'Nlloro', een werk van Belkis Ayón Manso)