Geen medium is meer geschikt voor de stad dan fotografie - vooruit, misschien film - maar juist fotografie kan die stedelijke dynamiek met al zijn contrasten vangen. Het moment is zo voorbij, een foto is voor altijd. De stad is het onderwerp in de tentoonstelling Transitions, nu in Utrecht te zien. Nederlandse en Amerikaanse fotografen reisden naar een stad die meer dan welke ook verbonden is met fotografie: Rochester, oftewel Kodak City, in de staat New York.

Kodak maakte Rochester groot, bracht welvaart die werd omgezet in bouwprojecten en nieuwe wegen. Nu een halve eeuw na die hoogtijdagen stappen de kunstenaars er rond om de stad vast te leggen - in verval. Hoewel het Kodak was die de digitale camera uitvond, dacht het bedrijf dat dit een voorbijgaand dingetje zou zijn, waardoor firma's zoals Sony de opkomende markt grepen. Een fatale vergissing. Het bedrijf zakte in, en daarmee Rochester. De werkgelegenheid verdween, velen vertrokken. Wie zich dat niet kon permitteren, zoals de Puertoricaanse onderklasse, is geportretteerd door Juliana Muniz. Lethargisch zitten de achterblijvers in armoedige interieurs, tussen dichtgetimmerde huizen. 'Sound horn, proceed with caution' staat bij een parkeergarage die Theo Baart fotografeerde - die caution is niet meer nodig, het verkeer is weggestorven.

De 65.000 banen verdwenen nagenoeg, het inwonertal liep terug van 330.000 tot iets meer dan 200.000. Delen van Rochester werden een spookstad. Is dat de schuld van Kodak? Volgens sommigen wel. Oscar Palacio wil met luchtfoto's laten zien hoe paternalistisch Kodak het stratenplan bepaalde om de levens van de inwoners te sturen. Zou kunnen, maar met foto's alleen komt zo'n stelling niet uit de verf.

De beschuldiging van paternalisme zie je bij meer exposanten. Sommigen hergebruiken oude gevonden foto's, van gezinnen die de hoeksteen van de samenleving nabootsen. Blij in de huiskamer, met de hond, onder de kerstboom - ja dat is onwaarschijnlijk keurig. Zeker vergeleken met de recente foto's: scheuren in het asfalt, littekens op een ziel. Met dit contrast wijzen de exposanten erop dat Kodak in de jaren vijftig burgers opvoedde tot veel te brave fotografen. Daar zit wat in. Maar kunstenaars nu gaan ook weer mee in een mode - het schoonheidsideaal eist vandaag de dag rauwe straatbeelden. Gregory Halpern bijvoorbeeld fotografeert desolate plekken, een konijntje in het flitslicht, stoere mannen met een kwetsbaar randje. Zeitgeist is nu eenmaal onontkoombaar.

Maar wezenlijker nog is dat de tentoonstelling gaat over shrinking cities. Terwijl de wereld verstedelijkt, krimpen sommige steden. In Nederland zie je dat veel in Limburg. Bedrijven blijven nieuwe kantoorpanden neerzetten, waardoor oude kantoren leegstaan. Buurten raken in verval. Die Nederlandse parallel komt ook aan bod in deze tentoonstelling. Tom Janssen fotografeerde een nieuwe kantoorwijk vlakbij Utrecht. Een keurig aangeharkte tekentafelwereld, geen kip op straat, een leegstandsprobleem in wording.

Waar de beleidsmakers in de VS - en elders - een brevet van onvermogen wordt verweten, kun je dat over deze kunstenaars ook zeggen. Ze fotograferen wat ze mooi vinden, zonder zicht op alternatieven. Misschien is dat ook niet de taak van een kunstenaar, maar daardoor is dit wel een tentoonstelling zonder nieuwe inzichten. Zo trok een aantal fotografen de aloude situationistische traditie van de nachtwandeling uit de kast en maakte duistere foto's in het Utrechtse Kanaleneiland. De nachtwandelingen leverden goede inzichten op, staat op de zaaltekst ernaast, maar welke inzichten dat zijn, wordt niet verteld.

De enige suggestie in het geheel komt van Pink Pony Express, dat een hok neerzette met twee echte konijnen. Ze kijken net zo lethargisch als de Puertoricanen in Rochester. Een leeglopende stad over laten nemen door konijnen, dat klinkt gezellig. Maar of het nou echt een oplossing is...?



Tentoonstelling: Transitions, t/m 27 mei 2012 in Fotodok / CBK Utrecht, Plompetorengracht 4, Utrecht. Di-vr 9-17u, za-zo 13-17u. Inl.: 020 2307910 / www.cbk-utrecht.nl