Een verhaal over kunstenaar Thomas Elshuis zal altijd, vroeg of laat, stilstaan bij het jaar 1998. Dat jaar erfde hij, toen nog architect, een dia-archief van een reislustige vriend van zijn ouders. Als kind had Elshuis de dia-avondjes bijgewoond waar de familievriend vertelde over zijn reizen die hij had gemaakt van de jaren zestig tot tachtig. Reizen was de gewone man nog niet echt voorbehouden, fotografie evenmin. Grote reisreportages waren nog bijzonder genoeg voor een spannende dia-avond.

Inmiddels hebben reizen (prijsstunters) en fotografie (smartphones) onder inflatie geleden. Daarover kun je weemoedig doen, iets waar oude foto's zich bij uitstek voor lenen, maar Elshuis is niet van de weemoed. Sterker nog: die erfenis bracht hem ertoe het dia-archief nieuw leven in te blezen. Zo werd hij kunstenaar en begon met die dia's een fotokunst te maken als daad tegen die beeldinflatie, tegen het wegwerpen van herinneringen. Photoshop werd daarbij 'zijn grote vriend', vertelt hij in zijn atelier: “Fotografie had lang de air van de waarheid. Toen kwam Photoshop en belazerde de boel. Maar dat was ook het ontzenuwen: fotografie was al niet de waarheid. Nu kun je ermee als een schilder aan de gang. Echt een volgende stap.”

Zo gebeurde het dat Elshuis, als autodidact, kunstenaar werd. Zijn streven om fotografie te ontmaskeren klinkt nuchter, maar zo ziet zijn werk er niet uit. Photoshop betekende een verleidelijke esthetische keuze, waarmee hij landschappen nog zinnelijker in elkaar kon laten overvloeien dan in het echt. Dat vloeiende gevoel, alsof niets vast staat, brengt de kijker terug naar die dia-avonden: meekijkend naar lichtbeelden, meegevoerd op een reis die je zelf niet gemaakt hebt.

Elshuis' manier om beeltenis en illusie te mengen bleef niet onopgemerkt. Particuliere verzamelaars en bedrijven kwamen hem op het spoor, mede doordat de Wetering Galerie en later Gist zijn werk gingen vertegenwoordigen. Eén van die verzamelaars die hem ging volgen was het AMC. Dat zou verschillende fotowerken gaan aankopen, die op de etage boven de AMC Brummelkamp galerie hangen: onwaarschijnlijke vergezichten, samengesteld uit verschillende dia's. Net als op een dia-avond hebben ze een waas dat je in gedachten meeneemt naar ver weg, maar ze zijn te weids, te kleurig, te onwaarschijnlijk om echt te geloven. Bij de afdeling oncologie ontwierp hij voor de te transparante scheidingswanden een abstract waterpanorama, dat meer beschutting geeft aan de patiënten die er een chemokuur ondergaan. De glinsteringen in het zeegezicht zijn er als vanzelf transparant – zo net genoeg oogcontact tussen medewerkers en patiënten bewerkstelligend.

Het was dan ook niet vreemd dat de AMC Kunststichting, die dit jaar voor het eerst samenwerkt met de kunstcommissie van het VUmc, hem uitnodigde om een prent te maken voor de serie de Menselijke gedaante. Deze is tijdens de Anatomische Les gepresenteerd door Margriet Schavemaker, conservator van het Stedelijk Museum. Hiervoor maakte Elshuis een speciale serie Floating Islands. Dit is een reeks kleinere werken in perspex kastjes, met samengestelde vergezichten – zee, bergen, rotsen – afgedrukt op transparante vellen tegen een gekleurde ondergrond. Vanwege het thema van de de Menselijke gedaante, liet Elshuis de rotsen voor wat het is en haalde hij mensfiguren uit zijn dia-archief, die hij kunstmatig bijeenbracht. Zo gaat het werk over communicatie, zeker aangezien hij ze plaatste tegen pleinen, de stedelijke vorm van communicatie ten top. Hij vatte ze in cirkelvormen, wat het geheel nog meer samenbindt. Tegelijk blijft die samenhang een illusie, want kijk je van opzij, dan zie je de lagen zweven. Het is nooit stabiel. Abstracte patronen op ondergronden in grijs, groen, blauw, mengen zich met kleuren daarboven tot nieuwe tinten. Het is een optische illusie, ergo de titel, vertelt Elshuis: “To float betekent zweven en drijven tegelijk. Een floating island is een stuk vruchtbare grond in water. Daar groeien wortels uit die stukjes uit het water trekken, die eraan blijven, steeds verder groeien en meer aantrekken. Zo werkt onze herinnering ook: je ziet of ruikt of hoort iets en dan. Het is nooit iets wat vast ligt.”

Het is een kleine stap van deze mist naar het gedicht van Goethe dat in zijn atelier naast de Floating Islands hangt: Früh, wenn Tal, Gebirg und Garten, waarin 'Nebelschleiern sich enthüllen'. Goethe schetst een landschap dat je geholpen door je geestesoog ziet opdoemen, net zoals dat gebeurt bij Elshuis' imaginaire vertes. Die gaan over herinneren, legt hij uit: “Net als een dia zit de herinnering in het verborgene en moet je het uitlichten, laten groeien, om terug te kunnen blikken naar vroeger. Een foto helpt daar niet bij, dat is maar een plaatje met inkt. Maar een dia, dat is meer een herinnering dan een foto dat is.”

Een dia benadert een geheugen doordat het langzaam op gloeit in het donker en ook doordat er een verhaal bij hoort. Geïnteresseerden kunnen deze werken, gemaakt in een oplage van twintig, los kopen of als drieluik. En daarmee kopen ze een stukje van dat verhaal. Graag ontvangt Elshuis zijn kopers thuis om te vertellen bij de werken, zoals de vriend van zijn ouders dat vroeger bij de dia's deed. “Zo krijgen ook anderen fragmenten van het archief in huis. Dat vind ik een hartverwarmend idee.” De kopers kunnen meteen zijn andere werken bekijken, die blijven ontstaan vanuit dat archief. “In die achttien jaar heb ik pas de helft gezien. Ik ga hiermee door. Mocht hier brand uitbreken, dan ben ik geen kunstenaar meer. Dit is een doorlopend project. Doorlopend tot de dood.”

Dit artikel verscheen in het AMC Magazine, december 2015 / januari 2016, in zijn geheel na te lezen op issuu.com (foto AMC: Floating Islands #013, #014, #015, Thomas Elshuis)