Het was de fotografie die vorige eeuw de nekslag zou betekenen voor de schilderkunst als toonaangevende kunstvorm. Tegenwoordig is juist fotografie alomtegenwoordig. Immers, in vergelijking met schilderijen zijn foto's het meest echt, eerlijk, ongekunsteld. Foto's zijn de realiteit, een venster op de wereld. De fotograaf drukt op de knop en zet het heden stil. Van foto's kwam film en sindsdien nemen we via de camera kennis van de wereld. Exit, schone kunsten. Jullie zijn vals.

Des te frustrerender is het als een fotograaf die waarheidsbelofte negeert. Iemand die dat doet, is Rob Nypels (1951). Hoewel hij de natuur fotografeert, waar juist veel te zien is, wordt die op zijn onscherpe foto's bijna abstract. Monumentaal groot zijn zijn landschapsfoto's, alsof coulissen zich openen voor een weids uitzicht, waarna het beeld ineens onscherp blijkt te zijn. Daar zit hem de frustratie in: dat landschappelijke verlangen dat je bij natuurfoto's verwacht, die blik in de verte, gunt Nypels de kijker nauwelijks. Dat geldt ook voor zijn foto die het AMC in collectie heeft: een onherbergzaam gebied, vertaald in een onherbergzame foto.

Witte wieven

Wat kunnen we nog wel zien op dit onscherpe beeld? Het is vooral een donkerbruin vlak, groot en aards, als een uitgestrekte akker waar nu niets bloeit of groeit. Een verloren tussentijd. Dood of beloftevol, hoe je het maar wilt bezien. Zwemen van kleur schemeren door: blauwig, groenig. Water, of witte wieven misschien? Al is het overdag, het daglicht lijkt deze grond niet echt te bereiken. Helemaal achterin staat een rijtje huizen. Het zijn gelige blokken met een donkere contour, details als ramen of deuren in een waas opgelost. Zo resteert een soberheid die een gevoel van eeuwigheid geeft: dit is hoe huizen erbij staan en niet anders.

Met dit onderwerp plaatst Nypels zich in een eeuwenlange traditie van landschapskunst, vanaf de Gouden Eeuw tot nu, vooral in Nederland groot geworden. Maar dit is geen Hollands landschap, waar de horizon altijd onder het midden ligt, zodat er ruimte is voor de wolkenluchten waarin meer drama denkbaar is dan in die rechte polders. Nypels' foto is aardser. De grote donkere vlakte laat je blik ronddolen naar een houvast die er niet is.

Dat onherbergzame gevoel moet Nypels ook zelf aan den lijve hebben ervaren toen hij een paar jaar geleden naar het Franse platteland verhuisde, zo anders dan de Nederlandse steden waar hij heeft gewoond. Nadat hij medio jaren zeventig de op kunsttheorie gerichte Jan van Eyck Academie in Maastricht had afgerond, reisde hij door Europa langs allerlei kunstscenes. Vanaf de jaren tachtig nam hij actief deel aan de Nederlandse kunstwereld, zijn werk te zien bij De Appel in Amsterdam. In die stad stond hij aan de basis van uitgeverij CRES en in kleine kring beroemde illegale restaurants. Amsterdam hield hem niet lang vast en Nypels verhuisde naar Groningen waar hij met kunstenaarscoöperatie De Zaak een fotografie stimuleerde die herinneringen en plekken ontsluit.

Niet relevant

Na zoveel stedelijke dynamiek werd de Auvergne een ander soort reis, met een ander soort foto's. In 2009 besteedde Fotomuseum Huis Marseille groot aandacht aan Nypels' nieuwe Franse werk. Daar en in sommige boekhandels is sinds vorig jaar 'Illuminations' verkrijgbaar, een boek met een tekst van Joost Zwagerman. Tentoonstelling zowel als boek gaan over die abstracte beelden, aftastingen van de natuur, waar ook het werk van het AMC in past. Nypels maakte deze foto aan de Franse kust, de Côte d'Opale. Scherpte vindt hij niet relevant, mailt hij desgevraagd vanuit Frankrijk, "Ik maak beelden met de camera. Een analoge camera, er komt in het hele productieproces vanaf het negatief tot en met de druk geen enkele digitale bewerking voor."

Dat proces speelt zich af op allerlei Franse locaties waar hij zich gaandeweg vertrouwd mee heeft gemaakt. "Ik vang het licht, de kleur, vorm, het contrast. Dit zijn de essentiële elementen van mijn beelden. Zij doen het 'onderwerp' naar de achtergrond verdwijnen, vervagen. Wat onscherpte wordt genoemd is dus veel eerder het 'doen verdwijnen'. Er blijft in optimale zin 'de suggestie' over."

Roofzucht

Voor die suggestie schenkt hij zijn series mysterieuze en gevoelsmatige titels als 'Sinister', 'Disorientation', 'Dynamics', 'Ecstacy'. Over de locaties laten de titels niets los, wel helpen ze de blik sturen naar iets anders voorbij de fysieke natuur. Het is een conceptuele aanpak: de zichtbare werkelijkheid uit beeld duwen om een andere realiteit te kunnen vinden. De gedachte dat er meer is dan het oog kan zien, heeft vooral in de schilderkunst meer opgang gedaan dan in de zo veel prozaïscher fotografie. Juist schilderkunst kan mysterie of goddelijkheid over een landschap leggen, een aanpak die je ook bij Nypels ziet. Eigenlijk is het schilderen wat hij doet, maar dan met licht en donker.

Zo schept hij een in zekere zin anti-documentaire fotografie. Niets verhelderend. Niets in kaart brengend. Als tegen de roofzucht van de fotografie. Dit pakt niets af, het legt niets vast. Nypels zoekt niet het moment, hij verbeeldt iets ver voorbij het hier en nu. Daarbij heeft de onscherpte niets van doen met hoe doorsnee soft focus foto's uitnodigen tot sentimentaliteit. Dit is een veel soberder variant, die de kijker een groot donker gat in zuigt. Je kunt er een dreiging in ontwaren, of de zachte randen juist zien als troostend en vriendelijk. Dat is aan de kijker. Of zoals Nypels het verwoordt: "Het laat opties zien. Opties tot reflectie." Een gedomesticeerde wereld, waarin Nypels via de onzichtbaarheid een mysterie, gevaar, avontuur terugbrengt. Het grote onbekende, gewoon bij de boer om de hoek.



Dit artikel verscheen in het AMC Magazine, februari 2015, in zijn geheel na te lezen op issuu.com (foto: Rob Nypels, 8 Months Low Tide Beach (Cap Griz Nez, France), 2011/12, analoge foto. Collectie AMC)