Het was mooi geweest, vond Guy Tillim in 2010. De Zuid-Afrikaanse fotograaf huurde een bootje en reisde als een 21e-eeuwse James Cook, of Paul Gauguin, richting Tahiti. Wat Tillim daar aantrof aan wat ooit als het idyllische einde van de wereld gold, is te zien in Huis Marseille. De stranden zijn er nog steeds, de warmte die de planten in kleurige bloei zet, de eilandbewoners die genieten van het water. Alleen blijken de exotische schonen vrouwen in t-shirts en is de natuur gesnoeid tot een parkachtige aanleg. Maar, het is maar hoe je ernaar kijkt. In een vakantiefolder zou je in deze foto's het paradijs herkennen, in een kunsttentoonstelling zoek je vanzelf naar de rafelrandjes waar kunstenaars zo van houden.

En dat soort clichés - paradijselijk of lelijk - is nu precies waar Tillim zo'n hekel aan heeft. Een landschap is gewoon een landschap, stelt hij, niet iets anders. Een lelijke goot in het paradijs maakt een landschap niet ineens iets politieks. Dus wil je een plek duiden, ga goed kijken.

Het zal door zijn afkomst komen dat Tillim afkerig is van clichés en zwart-wit denken, en net als landgenoot Roger Ballen naar genuanceerde foto's en grijstinten verlangt. In de jaren tachtig ging Tillim fotograferen in het door apartheid verdeelde Zuid-Afrika, een land dat tegenwoordig veel interessante fotografen voortbrengt.

En toen ontdekte hij drie jaar geleden de natuur. Net als Ballen verliet Tillim de fotojournalistiek voor foto's die niet eenduidig zijn, waardoor de kijker beter moet kijken. Near Tikehau is een zeegezicht met vogels erboven. Geen strand, geen bootjes, geen woeste golven. Maar wel grijze wolken, en als je goed kijkt zie je dat in de verte een bui in het water valt. De vogels vliegen op ons af, boven de camera langs, een enkeling duikt omlaang richting een visje. De donkere wolken zorgen voor onwaarschijnlijke contrasten in de rimpelingen in het water. En wie lang genoeg kijkt, ziet daarachter in dat hoekje, rechts, dat de zon alweer begint te schijnen.

Postimpressionist Gauguin ontvluchtte de wereld richting een fantasie - de gedroomde idylle viel tegen. Voor Tillim niet. Hij keert juist impressionistisch terug naar de waarneming, naar licht en lucht, naar wat een plek dan ook moge opleveren. Met die gedachte kun je natuurlijk heel de wereld aan. Tillim vertrok dan ook weer naar de grote stad. Niet Johannesburg dit keer, maar São Paulo, een welvarende stad die te boek staat geen persoonlijkheid te hebben. Ook die foto's hangen in Huis Marseille, luxueus groot afgedrukt. Tillims foto's doen het niet voor minder dan een vierkante meter. Op groot formaat zie je beter dat ook deze Braziliaanse metropool niet zwart of wit in te delen is. Tillim fotografeerde niet de voordehandliggende sloppen en niet de rijken. Maar wel een binnenplaats achter wat vervallen flats, waar troep en hout ligt. Toch een politiek lelijke goot? Nee hoor, bij nadere inspectie zien die planken er best netjes uit, klaar voor een bouwklusje.

Maar al zoekt Tillim in elk beeld opnieuw naar eigenheid, samen tonen zijn foto's ook dat de wereld eenvormiger en kleiner is geworden sinds Gauguin. Tahiti is niet langer het eind van de wereld, je bent er zo, en zo te zien hebben plastic bekertjes en maaimachines die reis al gemaakt. De eilandbewoners dragen dezelfde korte broeken als de Paulistas die niet, zoals je in unheimliche stadskunst verwacht, marxistisch gebukt gaan onder het grootkapitaal. Glimlachende en peinzende stedelingen doorkruisen het beeld net als de vogels bij Tikehau. Tramkabels en trottoirs vormen diagonalen waarvandaan ze uit beeld wandelen, naar huis of elders, waar het glas soms half vol is en soms half leeg, want zo is het leven.



Tentoonstelling: Guy Tillim, Second Nature, t/m 3 juni in Huis Marseille, Keizersgracht 401, Amsterdam. Inl.: 020 5318980 / www.huismarseille.nl (foto Huis Marseille: Guy Tillim, Near Tikehau, 2011, Courtesy stevenson, Cape Town)