 |
| De scherpe satire van Simplicissimus
Door Sandra Smets
'Ja ik ben een Russische groothertogin. Maar door de revolutie ben ik mijn fortuin kwijtgeraakt, en de Russische taal', zegt een vermoeide bardame tegen haar klanten vanachter de toog vandaan. De Duitse tekenaar Erich Schilling tekende het drietal in fijne lijnen en stemmige kleuren. Dat was in 1928. Schilling kent niemand meer, maar wel het blad waarin de prent afgedrukt stond: Simplicissimus. Het Goethe Institut wijdt nu een tentoonstelling aan prenten uit dit satirische Duitse blad, uit de periode 1918 - 1932. Schillings tekening, die er te zien is, illustreert net als de overige negentig prenten het tijdsgewricht waar Duitsland zich toen in bevond. De oude wereld was verdwenen, door de eerste wereldoorlog, de Russische revolutie, en nog veel meer. Kortom, een turbulente tijd. Het blad Simplicissimus bestond al langer, het was in 1896 in München opgericht. Een links, scherp satirisch blad, niet alleen qua tekst maar ook qua beeld. Verschillende tekenaars, onder wie George Grosz, leverden karikaturen die een beeld geven van het leven in het interbellum. Simplicissimus onderscheidde zich van andere bladen. Het experimenteerde met een moderne opmaak vol cartoons in eigentijdse tekenstijlen, en met ironische of vileine onderschriften. Politiek, bolsjewisme en bewapening keren terug in de tentoonstelling, maar ook jazz, de Charlestonmode, vrouwenemancipatie, mijnbouw, drugs en armoede. 'Brood, brood!' roept een vrouw die haar uitgemergelde baby omhoog steekt als ze dreigen te verdrinken in een zee van bankbiljetten. Ernaast hangt een Simplicissimus, ook uit 1923, met op de voorkant een prent van een huppelige Mussolini, en daarboven de verkoopprijs van twee miljoen mark. Ondanks de historische gebeurtenissen is de tentoonstelling vooral ook heel dichtbij, heel herkenbaar. Tussen de grote idealismen door, speelde het opportunistische gekonkel van politici dat tekenaars ook tegenwoordig op de korrel nemen. De VN die geen standpunt innemen in het Chinees-Japanse conflict totdat ze weten wie er zal winnen. De strijd van de VS tegen Mexico met de tekst 'Handen omhoog! Wij eisen pacifisme voor Europa, petroleum voor Amerika' had ook nu op de Irakoorlog kunnen slaan. En prachtig zijn de Peter van Straaten-achtige commentaren op het gewone burgerleven. Zoals een man die in zijn moderne kantoor, met stalenbuismeubelen, een abstract schilderij aan een vriend toont: 'In principe koop ik alleen schilderijen waar ik niet van hou'. Vooral Grosz tekende genadeloze karikaturen van de bourgeois met hun dikke sigaren en bontjassen, twee keer zo breed als de bedelaar die ze passeren: 'Zie je, Hede, dat is de ellende: zo'n kerel die zich geen krant kan veroorloven, heeft geen idee wat er allemaal voor hem gedaan wordt'. Wegens inrichtingsproblemen ontbreken helaas de aangekondigde prenten uit 1933. Desondanks is het een prachtige tentoonstelling, die een donkere schaduw heeft doordat wij nu weten wat er met Duitsland gebeurd is na deze roaring twenties en culturele bloei. Hitler komt in de expositie in beeld in 1932. Als dandyistische modeverkoper trekt hij een onwillige adelaar een bruin hemd aan. Ooit had het blad zo goed de vinger aan de pols dat het door de keizer werd aangeklaagd wegens opruiingen van het proletariaat tijdens vakbondsoproeren. Maar de grapjes over Hitler zijn achteraf vooral naïef te noemen. De tentoonstelling eindigt bij 1932. Na de arrestatie van linkse schrijvers en een onaangenaam bezoek van de stormtroepen aan het kantoor in 1933, verliet het merendeel van de redactie het land. Anderen bleven werken bij het blad dat zich conformeerde naar het regime. De tekenaars Thöny en Arnold bleven, en Schilling ook, die zelfs een fervent Nazist werd. Een spotprent als die uit 1931 zou hij niet meer maken, met twee oerlelijke Nazi's die een arme Jood zien passeren: 'Joden zonder geld zouden niet toegestaan moeten zijn, die verpesten de hele ideologie'. In 1944 werd het blad opgeheven. Simplicissimus |
|
