Eigenlijk had Odilon Redon (1840-1916) natuurschilder moeten worden. Alles wees die kant uit. Hij groeide op bij een oom in een wijnstreek, Peyrelebade, waar hij al jong een intense verbondenheid met de natuur voelde. Het was bovendien de tijd van de Barbizonschool: Franse buitenschilders streefden naar een landschapskunst zonder opsmuk, als reactie tegen de decadente Romantiek. Ook Redon zou bij tijd en wijle Barbizoneske versies van Peyrelebade schilderen. Maar toch paste dat hem niet. Redon kon buiten mijmeren tot de avond viel om dan in de schemring een wereld te zien die anderen niet zagen: een universum met monsters, duivels, asceten en sardonisch grijnzende spinnen. Afgezonderd in de natuur en overgeleverd aan zichzelf vond hij een fantasiewereld die hem een grondlegger van het Symbolisme zou maken, een pijler in de moderne kunst.

Redons vroege tekeningen verraden al die fascinatie voor het onzichtbare. Als twintiger tekende hij treffend rotsachtige, donkere landschappen. Je herkent er weinig Peyrelebade in en des te meer pantheïsme: het geloof dat vooral de natuur Gods boek is. Bij Redon lijkt dat een wrede oudtestamentische God, die een gevaarlijke aarde schiep met diepe afgronden. Deze zwarte landschappen zijn mijlenver verwijderd van het groene Barbizonpalet met de bijbehorende sociaaleconomische nuchterheid. Want Redon hield juist wel van die decadente Romantiek, van Delacroix, Goya, Poe. Ook Goya vond dat je de moderne tijd beter kon uitdrukken met het groteske dan met de officiële schoonheidsidealen. Redon eerde hem met fantasiewezens die berustend ronddolen in een voorgeborchte, een meditatieve interpretatie van Goya's gruwelen.

Het was ook een groteske tijd. De industriële revolutie en politieke onrust maakten een verlangen naar fantasie begrijpelijk. Ook bij Redon. Op een treffend zelfportret uit 1867 kijkt hij ons wantrouwend aan. Eén kant van zijn gezicht is belicht, de andere wang verdwijnt in de duisternis waar hij zich zo graag in terugtrok. Dan heeft hij nog geen weet van welk onheil het leven hem zal brengen: vechten als frontsoldaat in de Frans-Pruisische oorlog, de dood van zijn zoon, depressies, armoede.

Maar Redon wilde niet alleen ontsnappen. Als bevlogen socialist wilde hij kunst toegankelijk maken voor de massa: betaalbare kunst in oplage, die afstapte van wat de kunstelites predikten. Moderne kunst en populisme, het kan. In lithografieën verbeeldde hij een persoonlijke en anti-academische esthetiek, met vleugjes christendom en mythologie. Het brave Pegasuspaard wordt een wraakengel, duivels kijken verontschuldigend alsof ze er ook niets aan kunnen doen. Later in het leven, als het geluk en de financiën hem wat meer toelachten, werd Redons werk kleuriger. Gevleugelde paarden dansen door magische luchten die gevuld lijken te zijn met goudstof.

Redon tekende onvermoeibaar. Zijn tentoonstelling in Parijs bestaat uit oneindig veel zalen en eerlijk gezegd zijn dat er een paar te veel. Het gaat vervelen. Want, grootmeester of niet, hij was een matig tekenaar. Vlugge schetsen zijn niet raak maar plat. Poe's gedicht The Raven is fenomenaal, Redons ode daaraan is een duffe vogel in een raamopening.

Hoort Redon dan niet bij de moderne groten? Jawel. Het Symbolisme dat hij hielp vormen, was geen stijl maar een geloofsbelijdenis: er is meer tussen hemel en aarde. Nederlandse kunst - die ruimdenkend hield van mysterie en theosofie - beïnvloedde hij diep. Mondriaan, je zou het niet zeggen, heeft veel aan Redon te danken, net als - voordehandliggender - Jan Toorop. Redon hielp om de fantasie te emanciperen, die sindsdien niet meer is weggeweest uit kunsten voor alle bevolkingsgroepen. Harry Potter en Narnia, zonder Redon hadden die er wellicht heel wat nuchterder - Barbizonesker - uitgezien.

Tentoonstelling: Odilon Redon, Prince du Reve, t/m 20 juni 2011 in de Galeries Nationales du Grand Palais, Avenue Winston-Churchill, Parijs. Dagelijks 10-20u., wo tot 22u. Inl.: +33 (01) 4413 1730 / www.grandpalais.fr