Om de kunst van nu te begrijpen, moeten we terug in de tijd, terug naar 1848. Revoluties spoelden over Europa heen, ogenschijnlijk de beloftes van de Verlichting waarmakend, en ook economisch en industrieel was het een spannende tijd. De Industriële Revolutie leidde tot een kapitalistische maatschappij, Marx en Engels publiceerden hun Communistisch Manifest. Vooruitgang, vernieuwing, burgerij, welvaart, de autonome mens - al die 20e-eeuwse kenmerken zijn toen ontstaan.

Met die moderne tijd werd de moderne kunst geboren. Een goed idee dus van het Van Abbemuseum om de periode van 1848 tot 1989 onder de loep te nemen. Het had een prachtig geïllustreerde geschiedenisles kunnen worden over een wereld die zich van ismes via ontzuiling ontwikkelde tot individualisme - dat alles is in kunst terug te zien. Maar het resultaat valt behoorlijk tegen. Het begint al met de lastige titel 'Bekentenissen van de imperfecte', over hoe de drang naar perfectie in 20e-eeuwse ideologieën altijd faalde. Dat sluit zijdelings aan bij de eerste tentoonstellingsteksten over de lente en herfst der naties: over de opkomst en ondergang van naties en nationalisme in respectievelijk 1848 en 1989 (val van de muur). Apolitiek daarentegen is dan weer het openingsbeeld, een kopie van Friedrichs schilderij van een wandelaar boven een zee van mist, helemaal alleen, solistisch, met de wereld letterlijk aan zijn voeten.

Dat zijn al verschillende sporen, hoewel de Friedrich past bij 1848 als de personificatie van een zelfbewuste autonome mens. Ook de eerste zaal is prima. Deze is gevuld met rode barricades, als metafoor van de vele obstakels die in de moderne tijd zullen volgen. De rest van de zaal is gewijd aan de negentiende-eeuwse denker John Ruskin. Hij spoorde mensen aan om in saamhorigheid de schoonheid van de natuur te beschouwen en na te tekenen. Hij richtte daarom een van de eerste kunstgenootschappen op. Ook economisch riep hij op tot samenleven, als reactie op de grootschalige industrie. Economie gaat niet om geld, zei hij. Terecht, letterlijk betekent de term het voeren van een goede huishouding.

theekoppen

Maar dan ineens ontspoort de expositie. Begeleid door zaaltekstjes vol tik- en spelfouten springt deze chaotisch rond: lokale gemeenschappen in de negentiende en eenentwintigste eeuw (de aanvankelijke chronologie is plots verdwenen), de wereldtentoonstelling van 1851, arts and crafts, design nu en een film van Jeremy Deller over een ex-worstelaar. Verwijst die film naar individualisme en maakbaarheid van het leven? Prima, maar het past in geen enkel opzicht naast de vitrine met robotarm en theekoppen.

Elk object kan een link met de moderne tijd hebben, maar samen zijn ze los zand. Na Deller beland je in een schoollokaal uit 1848, vooruit, en bij recente lokale community art projecten. Eén speelt zich af in Congo waar kunstwerkers met de lokale bevolking kunst maken. Nobel plan. Daarnaast prijkt documentatie van Chinese kunstenaar Li Mu die in het westen is opgeleid en conceptuele kunst uit het Van Abbe in zijn dorp wilde exposeren: een houtcirkel van Richard Long, nageschilderde vierkanten van Sol Lewitt. Het Chinese dorp heeft niets aan zo'n puur solistische actie en het is dubieus dat het Van Abbe dit sponsort. Nota bene hangt aan de muur een tekst 'barricade van discours', over het verlangen van mensen in de vorige eeuw om gehoord te worden - emancipatie, oproer, democratie. Ook rept de tekst over de 'vermeende onbegrijpelijkheid' van de kunst, die alleen ontcijferd zou kunnen worden door degenen met kennis en macht. O ironie, precies waar deze expositie zich schuldig aan maakt.

powerdrinks

Via een performancezaal waar drie acteurs titels opdreunen van moderne kunstwerken en tentoonstellingsbeschrijvingen - hang naar perfectie? - keert de tentoonstelling terug naar het bouwen van gemeenschappen met een maquette en ontwerpschetsen van Constant voor diens 'Nieuw Babylon', zijn prachtige utopische project uit de jaren zestig voor een wereld zonder muren. De schetsen zijn alleen slecht te zien want de zaal is verduisterd met schotten voor een videowerk van Wendelien van Oldenborgh over het Karregat, gebouwd naar analogie van Nieuw-Babylonachtige denkbeelden. Over bouwutopieën zou ook best de volgende zaal kunnen gaan, met dia's en plattegronden waar een enkeling wellicht Le Corbusier in herkent, maar het blijft gissen. Want intussen zijn de foutief geschreven titelbordjes maar helemaal verdwenen.

Dan komt weer een schoollokaal, uit 1989, de einddatum van de expositie. In 1848 verscheen het Communistisch Manifest, in 1989 viel de muur. Maar dan loopt de tentoonstelling toch nog twee zalen door: een winkel met powerdrinks van Antoni Miralda en een bar met Koreaans Kimchi-eten ('Static Gallery,' zegt het jaartalloze bordje, zou dat de kunstenaar zijn?) - aansluitend op een tekst over 'de barricade van de voorraad', oftewel consumptiedrang. De laatste zaal bevat een filminstallatie van online gevonden vriendenfoto's door Akram Zaatani.

Bij de uitgang hangt een prent van Ruskin om de cirkel rond te maken, opnieuw met een titelbordje met spelfout - ook die cirkel is weer rond. Het biedt zicht op de eerste zaal met zijn rode barricades, ineens een perfect symbool voor een tentoonstelling waar obstakel op obstakel volgt. De imperfectie is met deze expositie pijnlijk goed getroffen.



'Bekentenissen van de imperfecte - 1848 - 1989 - vandaag' tot en met 22 februari 2015 in het Van Abbemuseum (NL), Bilderdijklaan 10, Eindhoven. Openingstijden: dinsdag tot en met zondag 11-17 uur, elke eerste donderdag tot 21 uur. www.vanabbe.nl (foto's via Van Abbemuseum: portret van John Ruskin door Sir John Everett Millais, 1854; Grizedale Arts, Wanderer above the Sea, 2013)