Geëngageerde kunst is van alle tijden, maar er was een tijd dat kunstenaars nog in echt grootse utopieën geloofden. Dat was de tijd dat politieke en artistieke ismes over elkaar heen buitelden: begin vorige eeuw. El Lissitzky en zijn progressieve kunstenaarsvrienden zoals Moholy Nagy gingen vastberaden de wereld verbeteren. Hun revolutionaire abstracties straalden een en al vooruitgang uit. In 1931 kwamen ze bij elkaar voor een avantgardetentoonstelling in Polen. Constructivisten maar ook Nederlandse exposanten zoals Van Doesburg keken op de opening net zo ernstig als hun abstracte beeldtaal deed.

Dat blijkt uit archiefmateriaal waarmee het Van Abbemuseum een documentaire presentatie heeft ingericht, en niet alleen over deze gebeurtenis. Er liggen ook foto's en brochures van de opening van het Van Abbe in 1936. Daarop is te zien hoe notabelen en industriëlen rondliepen tussen bloemstillevens en naakten van Sluijters.

Het zijn twee totaal verschillende tentoonstellingen die het Van Abbe desondanks vergelijkt. Met deze moeizame combinatie begint 'De subversieve charme van de bourgeoisie', wat een raadselachtige tentoonstelling zal blijken te zijn.

Wat zou dat zijn, de subversieve charme van de bourgeoisie? Het klinkt als prettig uitziende kunst, met soms iets ondeugends. De eerste van de tien zalen bevestigen dat gevoel. Stillevens uit die openingsdagen van het museum hangen daar samen met recente kunst uit andere collecties. Marc Chaimowicz maakte een tekstwerk over een dagje in het park. Lukas Duwenhögger bouwde met een lamp en bloemenbehangetje een installatie. Een doek van Mondriaan kijkt uit op een kleed van Paulina Olowska, dat voortborduurt op zijn lijnenpatroon. Maar wat de expositie wil zeggen, blijft nog onduidelijk. Mooie werken zijn er volop - van Ensor, Charley Toorop, Sluijters en van meerdere hedendaagse Poolse kunstenaars - alleen had een andere titel even goed gepast. Polen en daarbuiten. De erfenis van avantgarde. Appels en peren.

De ontknoping volgt in de vaste opstelling van El Lissitzky en kompanen. Hoewel nog niet in 1936, kwam er een tijd dat het Van Abbe de grootste collectie Lissitzky buiten Rusland kon verwerven. In die vier zalen loopt nu de tentoonstelling van beneden door. Zodoende hangt naast Moholy Nagy ineens een toverelfje, geschilderd door Silke Otto-Knapp. En de tekeningen van El Lissitzky kijken uit op een bloemstilleven van Gillian Carnegie, waarna een toverballet van Kenneth Anger vooruit loopt op de opera van Malevich een zaal verder.

Had El Lissitzky nog geleefd, dan zou hij stampvoetend zijn weggelopen en de organisatie voor reactionair hebben uitgemaakt. Want hier dient zich een onverwacht verband aan. De hedendaagse kunst die er hangt, heeft een aangenaam karakter. Maar door het te combineren met deze oudere avantgarde, lijkt deze ineens ook vriendelijk en decoratief. De Licht-Raum Modulator van Moholy Nagy kleurt ton-sur-ton bij het elfje en het werk van El Lissitzky lijkt net zo tam als de bloemen ernaast. Olowska's lijnenspel gedijt bij de Mondriaan die daar lijkt te hangen om haar kleed te ondersteunen. Maar de kale beeldtaal van deze vroegmodernen was destijds zeker niet bedoeld om te behagen. In de burgerij zouden ze deze tentoonstellingsaanpak kapitaalvernietiging noemen, want hiermee degradeert het Van Abbe zijn eigen topstukken.

De vraag is of het museum dit zo heeft bedoeld. Wilde het niet gewoon een paar collecties bundelen en kijken of daar een verband met de burgerij in te vinden was? Dat had dan een link kunnen zijn met zijn eigen geschiedenis. Zeventig jaar geleden was het Van Abbe ontstaan dankzij burgergeld. Maar die link maakt het museum niet zichtbaar. Wat het wel doet, is de angel uit de avantgarde halen. Het maakt het charmant, zoals de tentoonstellingstitel aangeeft. En die subversieven? Dat zijn hier vooral de iconoclastische curatoren.

'De subversieve charme van de bourgeoisie', t/m 3 september 2006 in het Van Abbemuseum, Bilderdijklaan 10, Eindhoven. Di - zo 11 - 17u, do 11 - 21 u. Inl.: 040 2381019 / www.vanabbemuseum.nl